Fochteloërveen Big Day [Voorjaar 2023]

Verslag over een lange dag vogelen in één van de mooiste stukjes Nederland

Intro

Toen ik in 2021 nog in Veenhuizen woonde, deed ik iedere maand een big day in het Fochteloërveen. Zoveel mogelijk vogelsoorten proberen waar te nemen in dit schitterende gebied binnen 24 uur. De meest succesvolle big day in 2021 was die in de maand april, Toen mocht ik 128 soorten noteren. De laatste big day die ik deed was vorig jaar op 30 april, samen met Folkert Jan en Jeroen. Toen wisten we een fantastisch aantal neer te zetten van 131 soorten.

2023: wel of geen big day?

Je hebt van die datums dat je weer terugdenkt aan memorabele waarnemingen of bijzondere vogeldagen. Eind april moest ik dan ook weer terugdenken aan die succesvolle Fochteloërveen big days in 2021 en 2022. Dit terugdenken gaat dan al snel gepaard met het idee om dit voorjaar ook weer een big day te gaan doen. Toch had ik zo mijn twijfels. Ik had nog redelijk wat veldwerk (o.a. broedvogel monitoring) op de planning staan voor deze maand en er stonden ook al gauw wat vogeldagen in de agenda gepland. Dagje Texel op 6 mei (uiteindelijk 11 mei), dagjes Lauwersmeer, dagje trektellen te Kamperhoek en niet te vergeten de jaarlijkse TOH vogeldag. Ook had ik al een poosje het idee om een regionale big day te doen rondom Beetsterzwaag, mijn huidige woonplaats.

Daarnaast leek er maar geen ideale dag te komen met goeie weersomstandigheden. Het wisselvallige weer bleef maar aanhouden. Dan werd er weer regen voorspeld, dan was het weer te koud ’s nachts of het zou te hard gaan waaien de hele dag. Voorspellingen die er aanvankelijk goed uitzagen, bleken last minute steeds weer tegen te vallen. En dan opeens valt alles op zijn plek. Op zaterdag 20 mei was het plan om namens landschapsbeheer Drenthe aanwezig te zijn op een open dag op een natuurboerderij te Langelo, niet ver van Veenhuizen. Als ik die dag daarop nou eens de Fochteloërveen big day zou doen, kon ik mooi het een en ander combineren.

Dit had als voordeel dat ik in de dagen voor 20 en 21 mei nog mooi wat veldwerk kon verzetten en dat ik op maandag 15 mei de big day rondom Beetsterzwaag kon gaan doen. En het liefst wil je een big day toch in mei doen. 21 mei moest het dus gebeuren. 21 mei is wat aan de late kant voor een big day, er is dan minder kans op doortrekkers zoals tapuit, beflijster, dwergmeeuw of bijvoorbeeld steltlopers. Maar het was even niet anders. Er bleef uiteraard nog een breed scala aan soorten over om van te genieten. Ik boekte een overnachting in het natuurvriendenhuis te Allardsoog, vanaf hier is het een halfuur fietsen naar Veenhuizen.

Voorbereiding en route

Qua voorbereiding was er weinig te doen. Ik ken het hele Fochteloërveen en omgeving op mijn duimpje en weet precies waar ik moet zijn voor bepaalde soorten. Wel speur ik in de week voor de big day dagelijks waarneming.nl af om te kijken wat er zoal gemeld wordt in het Fochteloërveen. Ook Facebook en WhatsApp zijn goeie informatiebronnen. Zo kom ik erachter dat de wilde zwanen ook dit jaar gezinsuitbreiding hebben, dat er weer een paartje geoorde fuut zit nabij het fietspad en dat zelfs roodhalsfuut een optie is. Sinds vorig jaar broedt de zeearend er ook, het eerste broedgeval van Drenthe. Ook werden er alweer meerdere slangenarenden gezien in het gebied.

Qua route zal ik grotendeels dezelfde route aanhouden als vorige big days, met wat aanpassingen. Ik stel een lijst op met alle deelgebieden die ik zal gaan bezoeken en de doelsoorten die ik daar hoop waar te nemen. In Veenhuizen heb ik de begraafplaats toegevoegd aan de route, aangezien middelste bonte specht daar een serieuze optie is. In maart ontdekte ik hier een territoriale vogel. Het dorpje Fochteloo krijgt extra aandacht, aangezien dit de beste plek lijkt voor een handjevol algemene soorten die rondom het Fochteloërveen opvallend schaars zijn. Het gaat om soorten zoals ekster, turkse tortel en ringmus. Ook roek is hier vaak te vinden, vorig jaar zat hier een kleine kolonie. Een snelle check op waarneming.nl levert inderdaad recente waarnemingen op van deze soorten in Fochteloo.

De ringmussen die altijd steevast bij een huisje in de Compagnonsbossen zaten lijken weg. Hierdoor zal ik Ravenswoud wellicht geheel skippen, ook omwille de tijd. En zeker tegen het einde van de dag zal de vermoeidheid ook gaan toeslaan. Gokken op een schaarse soort als zomertortel die het hier ooit goed deed, is tricky. Verder zijn hier ook niet echt andere soorten te vinden die elders niet kunnen. Hoewel het dorp Ravenswoud nog als back-up locatie kan dienen voor Turkse tortel of misschien heggenmus of braamsluiper. De zandwinplas ten oosten van het Fochteloërveen geeft garantie op fuut die lastig kan zijn en wellicht oeverzwaluw, maar ik verwacht beide soorten gewoon binnen het Fochteloërveen te gaan zien.

De dag zelf

Na een zeer kort nachtje, waarbij ik toch lastig in slaap kan komen, gaat om 01:45 de wekker. Ondanks het slechte slapen als gevolg van gezonde spanning, spring ik met de kleinste moeite uit mijn bed. Een koude douche en kop koffie doen wonderen en om 02:30 zit ik op de fiets naar Veenhuizen. Ik voel me energiek, ik barst van de energie, positief gestemd. Het is lekker zwoel met een windje, droog en het ruikt naar het voorjaar, heerlijk begin van een lange dag. Nog voor 03:00 fiets ik het eerste stukje Veenhuizen binnen, de big day is begonnen. Met de oren gespitst stop ik een enkele keer en hoop ik alvast op een uil. Zowel bosuil, kerkuil als ransuil behoren tot de mogelijkheden. Bosuil is gegarandeerd, de andere 2 uilen zijn een stuk lastiger.

Bij de ingang van de Generaal van den Boschweg stop ik weer even. Vrijwel meteen hoor ik een vrouwtje bosuil roepen vanuit een bosje (zie geluidsopname hieronder). Altijd fijn om de big day te beginnen met deze leuke soort. Een kievit baltst vanaf de naastgelegen akkers. Geen slecht begin, dat geeft een boost. Ik loop vervolgens een stukje de Generaal van den Boschweg op in de hoop op een roepende kerkuil, maar helaas zonder resultaat. Verderop is een luidruchtig feestje bezig. Ik besluit gauw het donkere Bankenbos in te gaan, voor een spannend moment. Al dagenlang vraag ik me af of er weer een nachtzwaluw in het Fochteloërveen zal zitten. De soort was nog niet gemeld in het gebied, maar dat zegt niet alles. Zoveel mensen zullen ’s nachts niet aan het vogelen zijn in een donker bos.

Na 2 minuten stilte in een pikdonker bos, hoor ik opeens geklap van vleugels in combinatie met een scherpe roep, nachtzwaluw! Ik spring een gat in de lucht van vreugde. De vreugde wordt groter op het moment dat een 2e vogel reageert. Niet veel later verderop een 3e vogel, 3 nachtzwaluwen! Dat had ik dan weer niet verwacht. En zo is het eerste magische en onverwachte moment van deze big day een feit. De 3e vogel zingt vanaf de plek waar de soort vorig jaar ook met de big day zat. De 1e en 2e vogel zitten op een open plek in het bos met heide en wat naaldbomen. Ik wacht nog even op houtsnip, maar deze hoor ik niet. Wel hoempt een roerdomp vanuit het veen.

Veenhuizen en Bankenbos

1. Bosuil – 03:06
2. Kievit – 03:08
3. Nachtzwaluw – 03:19
4. Roerdomp – 03:19

Op naar de Drentseweg, een zandpad tussen het veen en het bos. Dit bleek vorig jaar een goeie plek voor houtsnip. Terwijl ik het weggetje in loop hoor ik één van de nachtzwaluwen nog zingen. Verderop vanuit Bankenbos roept een 2e bosuil, een mannetje. Al gauw ontwaken de eerste zangvogels, zoal gewoonlijk roodborsttapuit en gekraagde roodstaart. Na een poosje wachten hoor ik verderop het geknor en zippen van een houtsnip langs de bosrand. Ook koekoek is er vroeg bij.

Fochteloërveen – Drentseweg

5. Roodborsttapuit – 03:39
6. Gekraagde Roodstaart – 03:50
7. Houtsnip – 03:51
8. Wilde Eend – 03:54
9. Koekoek – 03:59
10. Blauwborst – 04:02
11. Rietgors – 04:02

Dan is het tijd om snel naar het plas-dras achter het informatiecentrum te gaan voor watersnip en waterral. Hoewel ik er niet op reken, hoop ik ook op een porseleinhoen. In 2021 was dit hoentje hier goed vertegenwoordigd. Een baltsende tureluur is de eerste nieuwe dagsoort hier, snel gevolgd door sprinkhaanzanger en waterral. Verderop in het plas-dras nog 2 baltsende waterrallen. En ook hier zingt een nachtzwaluw, nummer 4! Nog net in het donker hoor ik ook enkele eenden roepen, waaronder zomertaling en wintertaling.

Spreeuwen en boerenzwaluwen beginnen actief te worden vanuit hun slaapplaats in de wilgenbosjes. Mijn hart maakt een sprongetje als ik een porseleinhoen hoor ‘zwiepen’. Het Fochteloërveen heeft meerdere geschikte biotopen voor deze soort, maar toch blijft de soort schaars en is hier nooit een garantie. Een andere onverwachte soort hier is een kwartel, die zijn aanwezigheid verraad met het onmiskenbare ‘kwik me dit’. Het is zelfs de eerste keer dat ik deze soort tijdens een Fochteloërveen big day aantref. Uiteindelijk hoor ik ook een watersnip baltsen, vrij hoog in de lucht. Het begint inmiddels licht te worden en steeds meer zangvogels brengen hun mooie lied ten gehore. In korte tijd noteer ik een breed scala aan soorten. 

Nu het licht wordt, is het ook tijd om de telescoop op te stellen. Ik vermoed dat de wilde zwanen hier ergens verstopt zitten. Mijn vermoeden klopt, al heel snel heb ik het zwanenpaar in beeld, met 3 jongen. Eén van de oudervogels vliegt roepend op en blijft een paar grauwe ganzen achtervolgen, totdat deze het gebied verlaten, mooi om te zien. Roodhalsfuut die hier recent nog is gemeld is onvindbaar. Erg welkom is een regenwulp, die mogelijk de nacht heeft doorgebracht in het plas-dras. Bij het informatiecentrum zit een spotvogel te zingen.

Fochteloërveen – Informatiecentrum en plas-dras

12. Tureluur – 04:10
13. Sprinkhaanzanger – 04:14
14. Waterral – 04:15
15. Merel – 04:18
16. Krakeend – 04:19
17. Porseleinhoen – 04:19
18. Tuinfluiter – 04:20
19. Wintertaling – 04:25
20. Meerkoet – 04:26
21. Zomertaling – 04:28
22. Kwartel – 04:32
23. Waterhoen – 04:33
24. Kuifeend – 04:35
25. Watersnip – 04:42
26. Fitis – 04:43
27. Roodborst – 04:43
28. Grasmus – 04:46
29. Winterkoning – 04:54
30. Koolmees – 04:58
31. Zwartkop – 04:58
32. Putter – 05:00
33. Vink – 05:01
34. Regenwulp – 05:05
35. Spreeuw – 05:06
36. Grauwe Gans – 05:06
37. Dodaars – 05:10
38. Wilde Zwaan – 05:10
39. Kokmeeuw – 05:13
40. Boerenzwaluw – 05:17
41. Kleine Karekiet – 05:26
42. Slobeend – 05:26
43. Spotvogel – 05:27
44. Pimpelmees – 05:32
45. Zanglijster – 05:32
46. Boompieper – 05:34
47. Geelgors – 05:34
48. Buizerd – 05:35
49. Witte Kwikstaart – 05:38
50. Zwarte Kraai – 05:40
51. Holenduif – 05:46
52. Tjiftjaf – 05:47
53. Grauwe Vliegenvanger – 05:48
54. Kneu – 05:49

Na een zeer geslaagde vroege ochtendsessie, is het hoog tijd voor de bosvogels. Dus fiets ik weer richting Bankenbos. Bij een huis tegen Bankenbos aan zitten huismussen te tjilpen en zingt een bonte vliegenvanger. In het bos duurt het niet lang of de eerste bossoorten hoor ik zingen. De beste soort is een goudvink, de enige van de dag zal later blijken. Vanuit het veen hoor ik de eerste kraanvogels van de dag. Een intensieve zoektocht naar grote gele kwikstaart op de meest interessante plekjes voor de soort, levert niks op. De soort was jarenlang een garantie bij sluis II te Veenhuizen/Bankenbos, maar dit lijkt verleden tijd.

Op een akker zie ik een paartje scholeksters, in Veenhuizen vind ik een nest van huiszwaluw. Een rondje lopen door Veenhuizen levert verder alleen groenlingen op. Op de begraafplaats is het even wachten met tientallen steekmuggen om me heen, maar wel met succes. De middelste bonte specht roept! Eerst nog twijfel of het geen spreeuw is (net als in maart toen ik de soort hier ontdekte), maar gelukkig roept de vogel meerdere keren en zie ik de vogel kort zitten. Een foto maken lukt me dit keer niet, want de vogel verdwijnt hoog in één van de eikenbomen. Na nog even te hebben gezocht zonder resultaat ga ik toch maar verder. De 2e nieuwe Fochteloërveen big day soort van de dag.

Via een boerderij met een rommelig erf fiets ik weer richting Bankenbos. Dit rommelige erf heeft potentie voor een soort als zwarte roodstaart. En ja hoor, meteen hoor ik een vogel roepen, alarmerend. Dan zie ik al snel het vrouwtje verschijnen op een paaltje, mooi dichtbij. Even later zit ze op een machine. Het mannetje zingt verderop. Het vrouwtje zie ik weer even later een schuur invliegen, druk alarmerend en met voedsel in de weer. Die heeft dus een nestje met jongen daarbinnen. Vanaf de naastgelegen akkers graspieper en gele kwikstaart. Fijn om te constateren dat er toch nog wat weidevogels rondom Veenhuizen zitten. Groene specht, die ik ook vaak in Veenhuizen heb, schittert door afwezigheid. Maar deze fraaie soort kan overal nog.

Bankenbos en Veenhuizen

55. Bonte Vliegenvanger – 05:55
56. Huismus – 05:55
57. Grote Bonte Specht – 05:56
58. Grote Lijster – 05:57
59. Kraanvogel – 05:58
60. Goudhaan – 06:00
61. Boomkruiper – 06:02
62. Goudvink – 06:03
63. Houtduif – 06:05
64. Vuurgoudhaan – 06:05
65. Appelvink – 06:06
66. Glanskop – 06:08
67. Huiszwaluw – 06:09
68. Gaai – 06:12
69. Scholekster – 06:16
70. Kauw – 06:19
71. Boomklever – 06:26
72. Groenling – 06:40
73. Middelste Bonte Specht – 07:08
74. Gele Kwikstaart – 07:41
75. Zwarte Roodstaart – 07:41
76. Graspieper – 07:41
77. Heggenmus – 07:56

Dan weer het bos in voor de nog missende bosvogels. Zwarte specht, matkop, zwarte mees en raaf onder meer. Van de mezen is matkop het meest schaars, maar vaak is deze soort wel te horen in de omgeving van het Esmeer. Raaf heeft in 2021 gebroed in Bankenbos, maar ik heb geen idee hoe de situatie nu is. Wel heeft deze soort een nest aan de kant van Ravenswoud. In Bankenbos hoor ik vrijwel meteen een zwarte specht roffelen en roepen. Verderop een 2e vogel. Aanvankelijk lijkt zwarte mees stil te zijn, maar uiteindelijk hoor ik maar liefst 4 vogels zingen.

Onverwacht zijn 2 overvliegende kruisbekken, deze soort is behoorlijk schaars dit jaar. Ook de niet te missen fluiter doet het dit jaar goed in Bankenbos, met 3 territoria. Bij de grote en oude sluis hutvonder, start ik wederom een zoekactie naar grote gele kwikstaart, tevergeefs. Fijne opsteker is een ijsvogel. Wellicht dat deze mooie soort hier ergens een fijn plekje heeft gevonden om te broeden.

Fochteloërveen – Bankenbos en akkers Veenhuizerkanaal

78. Zwarte Specht – 08:00
79. Zwarte Mees – 08:05
80. Kruisbek – 08:06
81. Fluiter – 08:07
82. Staartmees – 08:17
83. Kuifmees – 08:17
84. Kleine Mantelmeeuw – 08:29
85. IJsvogel – 08:35
86. Ooievaar – 08:42
87. Veldleeuwerik – 08:42

Voordat ik naar het Esmeer ga, fiets ik eerst langs de uitkijktoren aan de Esmeerweg. Een prachtig plas-dras gebied en het uitzicht vanuit de toren is fantastisch. Het zou zomaar kunnen dat ik vanaf de uitkijktoren de 100 soorten ga passeren. Vanuit de toren is er goeie kans op interessante roofvogels en in het plas-dras zitten vaak enkele schaarse soorten. Ik bedenk me dat ik ook nog een flink aantal algemene soorten mis op de daglijst, die hier bijna standaard zitten, zoals aalscholver, blauwe reiger en fuut.

Vol verwachting beklim ik de toren. Telescoop opstellen en scannen maar. Ik begin met het scannen van het plas-dras ten noorden van de toren. Dit levert meteen een paartje geoorde futen op. Er zwemmen ook meerdere futen rond, uiteindelijk tel ik er 10. Bovenin een boom aan de rand van Bankenbos zit een grote roofvogel. Een prachtige adulte zeearend. In 2021 zag ik de soort hier ook eens, in exact dezelfde boom. Dan opeens hoor ik een draaihals luid zingen, heel gaaf. Ik had de soort enigszins verwacht, aangezien er vorig jaar meerdere territoriale vogels in het gebied zaten. Toch is een soort als draaihals nooit een garantie.

Mijn eerste wielewaal van het jaar hoor ik zingen vanuit een broekbos ten zuiden van de toren. 2 kraanvogels vliegen mooi dichtbij langs op ooghoogte. Ook zingt er een matkop naast de toren, zoals wel vaker op deze plek. Ik scan nog een tijdje de lucht af in de hoop op een paar goeie roofvogels, maar verder dan een vijftal buizerds kom ik niet. Zelfs een bruine kiekendief is nergens te bekennen. Wel zie ik opeens een paar grote witte vogels dobberen, wellicht knobbelzwanen? Maar nee hoor, het blijken 4 adulte wilde zwanen, leuke verassing op deze plek. Verderop ook eindelijk de eerste blauwe reiger van de dag. Dan vervolg ik mijn weg richting het Esmeer. Onderweg hier naartoe stop ik even bij een kapvlakte, om te zoeken naar boomleeuwerik die hier zou kunnen zitten. Helaas geen boomleeuwerik, wel de 2e wielewaal van de dag en van het jaar.

Fochteloërveen – Uitkijktoren Esmeerweg e.o.

88. Geoorde Fuut – 08:57
89. Fuut – 08:58
90. Oeverzwaluw – 09:04
91. Zeearend – 09:04
92. Draaihals – 09:11
93. Matkop – 09:12
94. Wielewaal – 09:13
95. Gierzwaluw- 09:16
96. Aalscholver – 09:23
97. Blauwe Reiger – 09:33

Het Esmeer, één van de mooiste plekken van het gebied. Het is altijd weer de vraag wat je hier gaat aantreffen. Soms zit er niks, soms zit er een handjevol leuke soorten. In 2021 had ik hier vaak brilduiker en ook regelmatig tafeleenden, die best lastig kunnen zijn in het Fochteloërveen. Dit keer zit er nauwelijks iets, hoewel een zingende blauwborst en roepende waterral best leuk zijn. De blauwborst zit goed verstopt tussen de wilgen, maar laat zich toch mooie bekijken.

Als ik het Esmeer nogmaals scan met de telescoop, valt mijn oog opeens op 2 fuutachtige vogels, op flinke afstand. Op het eerste gezicht ziet het er spannend uit, het zouden weleens kuifduikers kunnen zijn. Met de waarneming van een paartje kuifduikers vorig jaar maart-april op het Esmeer in het achterhoofd, besluit ik het zekere voor het onzekere te nemen en de vogels zo goed mogelijk te observeren. Helaas blijven de vogels op een dusdanige afstand, dat ik niet met zekerheid kan vaststellen of het om kuifduikers gaat of toch geoorde futen.

Kuifduiker is zeer zeldzaam in Drenthe en geoorde fuut is veel waarschijnlijker. Ik maak zoveel mogelijk foto’s en filmpjes. Ik deel enkele opnames via whatsapp, maar er lijken net niet genoeg details zichtbaar voor een sluitende determinatie. Als ik enkele dagen later de foto’s en filmpjes beter bekijk op mijn laptop, blijken het toch geoorde futen te zijn. Dit vanwege de toch opvallend ronde kopjes, kuifduiker heeft een meer langwerpige kop. Ook de grote goudgele oorpluimen van de vogels springen er uit, ondanks de matige foto’s. Bij kuifduiker zou je toch minder goudgeel verwachten, ook op grotere afstand. Een leerzame waarneming waarbij je niet altijd meteen hoeft uit te gaan van het meest aannemelijke. Het is niet ondenkbaar dat er stiekem toch ergens kuifduikers zitten in het Fochteloërveen.

Fochteloërveen – Esmeer

98. Wulp – 10:13

Slechts 1 nieuwe dagsoort bij het Esmeer, maar wel een goeie zal uiteindelijk blijken, de enige wulp van de dag. Deze weidevogel blijft een schaarse soort in het Fochteloërveen. Op naar het meest oostelijke stukje Fochteloërveen, het plas-dras ten oosten van het Esmeer. Hier zit weleens een kleine plevier, grote zilverreiger of lepelaar. Geen kleine plevier maar wel 3 oeverlopers. Terwijl ik kuifeenden en krakeenden bekijk, zwemt er onverwachts een mannetje brilduiker in beeld. Deze soort had ik eigenlijk alleen op het Esmeer verwacht. Weer een leuke verassing!

Fochteloërveen – plas-dras ten oosten van Esmeer

99. Oeverloper – 10:37
100. Brilduiker – 10:49

Hoewel ik had gehoopt op meer soorten bij dit mooie stukje plas-dras, ben ik toch dik tevreden. Brilduiker is erg schaars in mei en later zal blijken dat ik ook oeverloper nergens meer zie. Bovendien zit ik op de 100 soorten, een geweldige score al. Ik besluit terwijl ik de lucht afspeur, langzaam richting het lange fietspad te fietsen. Het bekende fietspad tussen Norg en Appelscha, door het Fochteloërveen. Bij de sluis zal ik een korte pauze nemen en een laatste poging doen voor grote gele kwikstaart.

Onderweg stop ik nog weer even bij het begin van het plas-dras richting de uitkijktoren Esmeerweg. Dit levert het 3e paartje geoorde futen van de dag op. De zeearend heeft zijn boom verlaten. De 2e appelvink van de dag verschanst zich in de boomkruinen. De harde tikkende roep is niet te missen. Ik probeer de vogel in het vizier te krijgen, de vogel zit dichtbij. Maar helaas, door al het groen is niks te zien. Nog even een snelle check over het plas-dras en mijn oog valt dan opeens op een klein stukje wit tussen de vegetatie. Een lepelaar scharrelt discreet zijn kostje bij elkaar. Deze elegante soort ontbrak nog op de daglijst.

Tijdens de korte pauze wacht ik bij de sluis in de hoop dat grote gele kwikstaart misschien toch nog ten tonele verschijnt. Dit is niet het geval, wel hoor ik de ijsvogel luid roepen en zie ik de blauwe flits. De blauwe flits die je altijd weer achterlaat met het verlangen de vogel mooi te zien. Terwijl ik wacht op wat hopelijk gaat komen, hoor ik eindelijk een groene specht. Dat duurde lang vandaag, meestal hoor ik deze al vroeg in de ochtend. Maar het is bijna eind mei, dan zijn veel spechten een stuk zwijgzamer. De ijsvogel blijft verder stil. Na een paar slokken water en een broodje stap ik weer op de fiets.

Fochteloërveen – Bankenbos

101. Lepelaar – 11:09
102. Groene Specht – 11:41

Even voor 12:00 fiets ik het fietspad op door het veen. Aan het begin van het fietspad stop ik om te zoeken naar roofvogels zoals boomvalk en slangenarend. Dit levert snel de 1e bruine kiekendief van de dag op, maar verder valt het tegen. Bij de volgende stop heb ik meer succes. Tussen de vele territoriale roodborsttapuiten ontwaart zich ook een zingend paapje. Verderop jaagt een boomvalk op libellen en boven een veenplas vliegen zwarte sterns en een visdief. Ook zwarte stern kan toegevoegd worden aan de lijst met big day soorten. Nog nooit eerder zag ik deze zomergast tijdens de Fochteloërveen big day.

Fochteloërveen – fietspad e.o.

103. Bruine Kiekendief – 12:04
104. Paapje – 12:25
105. Boomvalk – 12:29
106. Zwarte Stern – 12:34
107. Visdief – 12:47

Dan is het tijd voor de volgende stop, de bufferzone. Met de verrekijker scan ik meteen de vele bosjes af hier. Een mannetje grauwe klauwier zit zoals altijd op deze plek, mooi bovenin een struik. Het vrouwtje is nergens te bekennen, waarschijnlijk is ze bezig met het nest. Ook tref ik Folkert Jan, Jannie en Olivia, die op het punt staan een wandeling te maken door het veen. We spreken af mocht iemand van ons een slangenarend zien, dat we het aan elkaar doorgeven. Deze jaarlijks terugkerende zeldzaamheid is vandaag al enkele keren gemeld op waarneming.nl. Goed omhoog blijven kijken dus.

Fochteloërveen – Bufferzone

108. Grauwe Klauwier – 13:00

Terwijl ik bijna non-stop de lucht afzoek in de hoop op slangenarend, fiets ik weer richting het informatiecentrum. Wie weet zit er nu wel een roodhalsfuut en wellicht wat rietvogels. Bij het informatiecentrum zie ik enkele mensen wel heel erg geconcentreerd naar iets kijken, met de camera’s gericht naar de lucht. Dat kan eigenlijk maar één ding betekenen. Ik parkeer snel mijn fiets in de berm en scan de lucht af. Net ten noorden van het informatiecentrum een biddende roofvogel, slangenarend. Na vandaag al meerdere biddende buizerds te hebben gezien, is dit wel erg fijn.

Bij het plas-dras achter het informatiecentrum is roodhalsfuut wederom onvindbaar, ik ga er vanuit dat ik deze soort niet ga zien vandaag. De wilde zwanen zitten wel een stuk dichterbij dan vanochtend. Vanuit het oosten komen er 2 sterns aangevlogen, ik ga uit van visdiefjes. Als de vogels dichterbij komen valt de roep erg op, een korte en schorre kreet. Witwangsterns!!! Door de verrekijker zie ik ook meteen de donkergrijze onderdelen in sterk contrast met witte wang en lichte ondervleugels.

Deze soort wordt wel vaker gezien in het Fochteloërveen, maar is zeldzaam. Vorig jaar zijn er ook nog enkele vogels gezien. Dit zou weleens de beste soort van de dag kunnen zijn. Ik deel mijn waarneming via whatsapp, in de hoop dat andere vogelaars de vogels misschien kunnen oppikken. De vogels vliegen richting noord/noordwest, richting het veen. In alle hectiek, en het ging toch vrij snel, lukt het me niet om de vogels vast te leggen (ondanks pogingen de vogels in de telescoop te krijgen). Desondanks ben ik zeer blij met deze onverwachte waarneming. 3 soorten sterns in het Fochteloërveen, bijzonder.

Fochteloërveen – informatiecentrum e.o.

109. Slangenarend – 13:35
110. Witwangstern – 13:59
111. Snor – 14:16
112. Rietzanger – 14:26
113. Havik – 14:28

Nu is het tijd om het dorpje Fochteloo te vereren met een bezoek. Het is vrijwel de enige plek bij het Fochteloërveen waar ekster en Turkse tortel te zien zijn. Ook kwam ik erachter dat hier een goeie plek is met ringmussen. Ik fiets nog geen minuut door het dorp of ik hoor een Turkse tortel zingen. Ik speur vervolgens alle daken en tuinen af, maar kan de vogel niet vinden. Toch maar even een rondje lopen door het dorp. Terwijl ik van de fiets afstap, zie ik een eksterpaar foerageren in een tuin. Helaas zijn de vogels zeer schuw en vliegen op. Ze vliegen een andere tuin in, uit het zicht. Dat is dan toch wel jammer. Dan maar weer focussen op die Turkse tortel. En dan zie ik wel heel mooi tortelduifjes zitten bij een huis waar de soort vorig jaar ook zat.

Er blijken zelfs 4 Turkse tortels te zitten, gelukkig zitten ze er nog. Turkse tortel, een algemene huis- en tuinvogel, hier zeer schaars. Zo schaars, dat je er gericht naar moet zoeken. Als je de statistieken van SOVON vogelonderzoek Nederland erop naslaat, zie je op de verspreidingskaart ook een grotendeels wit (soort ontbreekt) gebied op de grens van Friesland met Drenthe. Zie deze link: Verspreiding en trends Turkse Tortel in Nederland. Bij ekster zie je hetzelfde verspreidingspatroon (Verspreiding en trends ekster in Nederland). Verderop kom ik ook een 2e eksterpaar tegen, deze laten zich beter bekijken. Wat blijven het toch mooie vogels, vooral met zonlicht erop. Het onmiskenbare zwartwit met prachtige blauwe en groene tinten.

Bij de plek waar ringmussen zouden zitten, zie ik inderdaad meerdere vogels. Een overvliegende roek is ook zeer welkom. Dan een zoekactie naar sperwer en torenvalk, zonder resultaat. Ook zijn nergens knobbelzwanen te bekennen.

Fochteloërveen – Fochteloo

114. Turkse Tortel – 15:13
115. Ekster – 15:16
116. Braamsluiper – 15:20
117. Roek – 15:52
118. Ringmus – 15:52

Inmiddels is het alweer 16:00 geweest, de tijd vliegt. Het plan is om uiterlijk 18:30 een hapje te eten bij piepers en paupers in Veenhuizen. Even bedenken wat voor nu verstandig is. Bij Ravenswoud zou zomertortel kunnen zitten, maar deze soort is inmiddels toch zeldzaam geworden. Verder is raaf nog een optie bij uitkijktoren ‘de 7’. Ik wil echter ook nog tijd steken in het Compagnonsveld en het Tachtig Bunder en proberen slangenarend vast te leggen vanaf het fietspad. Vanaf het fietspad is er ook nog goeie kans op andere roofvogels. Ik besluit dan toch maar om Ravenswoud over te slaan dit keer. Ik heb immers ook al flink wat kilometers in de benen en moet vanavond ook nog terugfietsen naar Beetsterzwaag.

Het Compagnonsveld is altijd weer de moeite waard met grote plassen en daaromheen veel bomen en struiken. Ik zie hier meteen 2 kraanvogels neerstrijken in het gebied. Knobbelzwanen die hier vaak zitten zijn onvindbaar. Er zitten voornamelijk grauwe ganzen, kuifeenden, krakeenden en kokmeeuwen. In het luchtruim zweven enkele buizerds, ook hier geen torenvalk te bekennen. Wel een overvliegende raaf. Na intensief het plas-dras te hebben afgezocht zie ik 2 kleine plevieren. Met deze 2 nieuwe dagsoorten zal ik het moeten doen. De akkers van het Tachtig Bunder zijn vrijwel leeg, op een enkele kievit na.

Fochteloërveen – Compagnonsveld

119. Raaf – 16:18
120. Kleine Plevier – 16:34

Vanaf het Compagnonsveld fiets ik met tussenstops langzaam weer richting Veenhuizen. Ik parkeer mijn fiets langs het fietspad en pak het wandelpad wat door het hoogveen loopt. Hier zie ik meteen een hele goeie soort, een overvliegende wespendief. Een geoorde fuut zit mooi dichtbij te foerageren. De vogel is merendeels onder water maar erg mooi te volgen. Het is inmiddels heerlijk rustig geworden in het Fochteloërveen, na veel drukte op deze mooie zondag. Het duurt ook niet lang of ik zie weer een slangenarend boven het gebied, hoog, biddend. Helaas vliegt de vogel beetje bij beetje van me af, toch weet ik een filmpje te maken. Een kraanvogel met jongen op een veeneilandje reageert agressief op kokmeeuwen. Prachtig om te zien weer.

Fochteloërveen – fietspad

121. Wespendief – 16:56

Na lange tijd te hebben genoten van de rust en het natuurschoon van het veen, fiets ik 17:45 weer verder. Ik besluit nog even bij de Weperpolder te kijken waar soorten zoals torenvalk, grote zilverreiger en tafeleend nog mogelijk zijn. Ook bergeend zou in theorie nog kunnen, maar deze soort is zeker geen garantie. Onderweg naar de Weperpolder laat een grauwe klauwier zich nog even mooi bekijken. Ook een koekoek zit er leuk bij.

Bij de plassen van de Weperpolder valt mijn oog meteen op een vogel die vrij dichtbij zwemt. Als ik de kijker erop zet kan ik het bijna niet geloven. Een zeer fraaie adult zomerkleed roodhalsfuut schittert in de zon. Hier zit ie dus, deze voor dit gebied zeldzame soort. Het heeft zo moeten zijn. Het is pas de 2e keer dat ik een roodhalsfuut zie in het Fochteloërveen. Op de big day van maart 2021 zat er een exemplaar bij de uitkijktoren Esmeerweg. Die zat echter behoorlijk ver weg, zo mooi dichtbij als deze heb je ze niet vaak. Één van de hoogtepunten van deze fantastische vogeldag.

Een heel stuk verderop, goed verborgen, zit een grote zilverreiger. Ook zie ik nog een handjevol lepelaars en hoor ik nog een roerdomp. Ik zoek nog naar tafeleenden, maar deze soort laat zich niet vinden vandaag. Wel leuk zijn nog zomertalingen. De zoveelste gerichte zoektocht naar torenvalk boven de akkers van de Weperpolder levert wederom niks op, heel bijzonder weer. De tijd tikt door, het is inmiddels hoog tijd om naar Veenhuizen te gaan. De vermoeidheid begint ook op te spelen, ik sta te popelen om even uit te rusten en een hapje te eten.

Fochteloërveen – Weperpolder

122. Roodhalsfuut – 18:10
123. Grote Zilverreiger – 18:27

Vlak voordat ik bij piepers en paupers arriveer, doe ik nog een ultieme poging voor een torenvalk, deze op een na algemeenste roofvogel van Nederland hoort gewoon op de daglijst. Zover ik kan kijken scan ik het buitengebied van Veenhuizen af. Het is dan eindelijk raak, boven de akkers bij een boerderij een biddende torenvalk. Het zal waarschijnlijk de laatste nieuwe dagsoort zijn.

Veenhuizen – buitengebied

124. Torenvalk – 18:48

Het is voor nu meer dan leuk geweest, tijd om te eten. Even voor 19:00 plof ik neer bij piepers en paupers. Ik bestel een koud drankje en geef me over. Even na 19:00 arriveert Siska ook en bestellen we een heerlijke maaltijd met buitengewoon lekkere friet. Ik neem met Siska de dag door en laat wat foto’s zien. We proosten en kijken beiden terug op een bijzondere zondag. Na de heerlijke maaltijd en welverdiende rust besluit ik rond 20:00 terug te fietsen naar Beetsterzwaag. Dat is nog een flinke tocht van ruim 30 km.

Het was een geweldige en weer onvergetelijke dag met veel hoogtepunten en fantastische momenten. Een dag met veel onverwachte soorten, maar ook onverwachte aantallen van bepaalde soorten. 4(!) nachtzwaluwen, meerdere roerdompen, 2 slangenarenden, 4 paartjes geoorde futen en 9 wilde zwanen. Hieronder een opsomming van de beste dagsoorten (minst verwacht), maar ook van absolute missers (soorten die ik toch wel had verwacht).

Hoogtepunten (beste soorten)

1. Witwangstern (2 vogels, nieuwe Fochteloërveen big day soort)
2. Roodhalsfuut (pas de 2e keer ooit voor mij in het Fochteloërveen)
3. Middelste Bonte Specht (nieuwe Fochteloërveen big day soort)
4. Draaihals (zeldzame broedvogel)
5. Brilduiker (schaars in mei)
6. Porseleinhoen (nooit een garantie dat de soort er zit)
7. Kwartel (nieuwe Fochteloërveen big day soort)
8. Wespendief (schaars)
9. Zwarte Stern (nieuwe Fochteloërveen big day soort)
10. Kruisbek (schaars dit jaar)
11. IJsvogel (zelden een garantie in het gebied)
12. Kleine Plevier (schaars)
13. Oeverloper – schaars)
14. Wulp (schaars)

Missers (soorten die ik min of meer had verwacht)

1. Knobbelzwaan
2. Stormmeeuw
3. Grote Gele Kwikstaart
4. Tafeleend
5. Sperwer
6. Bosrietzanger
7. Smient
8. Groenpootruiter
9. Tapuit

Vergelijking 2022 en 2023

Hieronder een tabel met verschillen qua soorten tijdens de big day vorig jaar, en die van dit jaar. De big day van vorig jaar was op 30 april, en is tot dusver de big day met de meeste soorten (131).

2022 wel, 2023 niet	2023 wel, 2022 niet
1. Kerkuil	1. Witwangstern
2. Grutto	2. Zwarte Stern
3. Smient	3. Kwartel
4. Tafeleend	4. Slangenarend
5. Bosruiter	5. Wespendief
6. Groenpootruiter	6. Spotvogel
7. Witgat	7. Wielewaal
8. Kemphaan	8. Grauwe Vliegenvanger
9. Stormmeeuw	9. Grauwe Klauwier
10. Zilvermeeuw	10. Roodhalsfuut
11. Dwergmeeuw	11. Geoorde Fuut
12. Sperwer	12. Middelste Bonte Specht
13. Blauwe Kiekendief	13. Kruisbek
14. Slechtvalk	14. Kleine Plevier
15. Smelleken	15. IJsvogel
16. Kolgans	16. Brilduiker
17. Grote Gele Kwikstaart
18. Noordse Kwikstaart
19. Sijs
20. Knobbelzwaan
21. Tapuit
22. Kramsvogel
23. Beflijster

Epiloog

Zoals ik vaker schreef, wordt een big day grotendeels bepaald door onverwachte momenten. Wederom bleek maar weer hoe belangrijk en onmisbaar het Fochteloërveen is voor heel veel soorten. Voor broedvogels, maar ook voor doortrekkers. 124 soorten op 1 dag, tussen 03:00 en 19:00. Dat is wat me gegund was tijdens een ruim 72 km lange fietstocht door het gebied en omgeving.

Het weer zat erg mee vandaag, de voorspellingen pakten goed uit. Toen ik ’s nachts begon was het vrij zwoel met een tempratuur van 12 a 13 graden en een windkracht 1 tot 2. Dit zorgde voor veel nachtelijke activiteit bij vogelsoorten zoals nachtzwaluw, bosuil en rallen. De gehele dag verliep droog met vrij veel zon. Tussendoor ook redelijk wat bewolking en een gemiddelde windkracht van 2 tot 3. Bewolking had als voordeel dat het niet te warm werd, waardoor je minder snel moe wordt.

Mijn doel was om in ieder geval 115 soorten waar te nemen, dat is ruimschoots gelukt. In theorie had ik zelfs boven de 125 uit kunnen komen, maar dan moet alles meezitten, en dat komt zelden voor. Je hebt altijd wel soorten die normaal gesproken makkelijk zijn, maar op een big day onverwachts lastig zijn. Daar staat dan weer tegenover dat je soorten ziet of hoort waar je niet op rekent. Zoals ik eerder al schreef in dit verslag, is 21 mei aan de late kant voor een big day. Dat heeft ermee te maken dat de trekperiode van veel soorten al deels voorbij is. Als ik een week eerder was gegaan met goeie weersomstandigheden, had ik waarschijnlijk iets meer soorten waargenomen. Maar later in mei heb je dan weer grotere kans op late zomergasten zoals slangenarend, wespendief en nachtzwaluw.

In het Fochteloërveen, één van de meest vogelrijke gebieden van het land, is het ieder seizoen dagelijks een komen en gaan van vogels. Het blijft fascinerend om in het Fochteloërveen het gedrag en bewegingen van vogels te volgen. Gedurende een moment van rust getuige zijn van wilde zwanen die hun jongen beschermen, kraanvogels die trompetteren vanuit het veen, een boomvalk die libellen uit de lucht plukt, een sierlijke lepelaar die opeens opdoemt uit het groen, een slangenarend die zich al biddend verplaatst boven het gebied en witwangsterns die je in extase achterlaten. Het is hier allemaal mogelijk. Ik ben dankbaar voor al het moois wat vandaag op mijn pad kwam. Het leek haast een droom.