Winter Big Day Fochteloërveen

26 januari 2021

Intro

Op de avond van 25 januari kreeg ik het idee om in- en rondom het Fochteloërveen een (soort van) big day te gaan doen, maar dan een wat kleinschaliger opgezette big day dan normaal. Normaal gesproken is een big day 24 uur non-stop vogelen binnen een bepaald gebied, met als doel zoveel mogelijk soorten waar te nemen. Maar dan in het voorjaar (in mei), wanneer het veel langer licht is dan in de winter en er simpelweg veel meer soorten zijn te vinden dan nu. Toch leek het me leuk om eens te zien wat je op een dag eind januari tegen kunt komen. In dit geval in- en rondom het Fochteloërveen.

Route

Het plan is om de big day te beginnen rondom mijn eigen woning, aangezien hier al veel moois te zien is. Al gauw heb ik een route van mijn big day in gedachten. Starten in Veenhuizen, vervolgens een boswandeling door Bankenbos en daarna vogelen in het Friese gedeelte van het Fochteloërveen inclusief de naastgelegen polders/akkers. Vervolgens richting het oosten naar Ravenswoud en Smilde. Dan weer van Smilde naar het Drentse gedeelte van het Fochteloërveen, waaronder het Esmeer. Ik zal mijn winter big day afsluiten in Bankenbos, aan het einde van de middag. Het betreft een fietstocht van ca 35 km.

Ik heb een lijst opgesteld met daarop ongeveer 105 doelsoorten. Het betreft soorten waarvan ik weet dat ik ze gegarandeerd tegenkom, maar ook soorten waarvan ik weet dat ze lastig zullen zijn. Ik verwacht ook, zoals meestal met een big day het geval is, soorten tegen te komen die je niet verwacht. De zogenaamde bonussoorten.

De dag zelf

Het toeval wil dat ik op de avond van 25 januari een mannetje Bosuil hoor roepen vanuit huis, rond 23:00, net een uurtje te vroeg zou je kunnen zeggen. Deze tel ik nog niet mee voor de daglijst van mijn big day de volgende dag. Wel besluit ik op te blijven tot na 00:00 in de hoop dat de vogel nog een keer roept. Als ik om 00:15 nog niks weer heb gehoord, besluit ik maar om even buiten rondom huis te gaan wandelen. Het duurt tot 00:34 voordat ik de eerste soort mag noteren, een groep Kolganzen vliegen roepend over. Vlak hierna dan toch weer een roepende Bosuil, yes!

Veenhuizen (’s nachts)

1. Kolgans – 00:34
2. Bosuil – 00:35

Na deze eerste dagsoorten is het hoog tijd om te gaan slapen. Om 07:30 sta ik op, ontbijten, koffie drinken. Ondertussen worden de eerste vogels ook wakker. Vanuit huis hoor ik Roodborst en Merel roepen. Houtduif begint te zingen en terwijl ik de ramen open zet hoor ik de ene na de andere soort. Regelmatig luister ik bij het raam en scoor ik voornamelijk algemene ‘huis, tuin- en keukenvogels’, maar ook leukere soorten in de vorm van Appelvink, Keep en wat Sijzen. Ook Heggenmus is er lekker vroeg bij, deze minder opvallende soort kan soms best lastig zijn.

08:45 loop ik naar buiten en zet alvast de fiets klaar voor een mooie tocht. Ik vogel nog even rondom huis en kan weer een paar leuke soorten bijschrijven, zoals Groene Specht (twee vogels), Goudvink, Kleine Barmsijs en Groenling. In een nabijgelegen tuin zitten 4 Appelvinken hoog in de bomen, een mooi groepje. Verderop in Veenhuizen nog een scala aan nieuwe dagsoorten waaronder de twee plaatselijke Ooievaars die bezig zijn met foerageren op de voetbalvelden. Ook leuk zijn 3 Eekhoorns op 3 verschillende plekken.

Veenhuizen (’s ochtends)

3. Roodborst – 07:42
4. Merel – 07:42
5. Houtduif – 07:59
6. Koolmees – 07:59
7. Toendrarietgans – 08:00
8. Zwarte Kraai – 08:01
9. Kauw – 08:01
10. Boomkruiper – 08:10
11. Huismus – 08:10
12. Pimpelmees – 08:10
13. Vink – 08:13
14. Sijs – 08:13
15. Heggenmus – 08:16
16. Goudhaan – 08:16
17. Keep – 08:17
18. Winterkoning – 08:17
19. Appelvink – 08:30
20. Koperwiek – 08:30
21. Grote Bonte Specht – 08:31
22. Spreeuw – 08:31
23. Boomklever – 08:46
24. Groenling – 08:47
25. Gaai – 08:54
26. Goudvink – 08:54
27. Groene Specht – 08:57
28. Kleine Barmsijs – 09:04
29. Wilde Eend – 09:10
30. Holenduif – 09:12
31. Blauwe Reiger – 09:15
32. Geelgors – 09:17
33. Ooievaar – 09:17
34. Buizerd – 09:26
35. Kramsvogel – 09:28
36. Brandgans – 09:37

Op naar het eerste stukje Fochteloërveen, Bankenbos. Nog voor ik een stap zet in het bos hoor ik al de eerste bossoort zingen, Zwarte Mees. In het Veenhuizerkanaal foerageren enkele Aalscholvers. Vervolgens is het even rustig, rustiger dan ik had gehoopt. Na een tijdje zoeken en luisteren nog geen enkele Zwarte Specht die ik hier geregeld tegenkom, maar ook geen andere bosvogels. Ik loop een stukje verder het bos in, in de hoop een Houtsnip te vinden. Dit mislukt, maar wel hoor ik Kuifmees roepen. Vlak hierna vindt ik tussen een groep Goudhaantjes een Vuurgoudhaan. Toch knaagt het gemis van Zwarte Specht, maar die komt vast later op de dag nog. Het mislopen van Zwarte Specht word wel ruimschoots gecompenseerd met een Kleine Bonte Specht, een lastig te vinden soort. Ik vind deze kleinste inheemse specht op een plek waar ik de soort begin dit jaar ook had. Toch had ik er niet op gerekend. Een zeer welkome soort.

Fochteloërveen – Bankenbos

37. Zwarte Mees – 09:39
38. Aalscholver – 09:39
39. Kuifmees – 09:48
40. Vuurgoudhaan – 09:50
41. Kleine Bonte Specht – 09:57

De volgende stop is op de grens van het Fochteloërveen en de Weperpolder, zo’n beetje op de Drents/Friese grens. Aan de ene zijde het mooie uitgestrekte hoogveen, aan de andere zijde grauwe polders en akkers. Ik kan weer een rijtje nieuwe dagsoorten noteren. Een prachtig mannetje Blauwe Kiekendief jaagt elegant en laag over de akkers. Een goeie soort voor de tijd van het jaar is een Kneu, welke optrekt met een groep Vinken. Vanuit het veen roept een Waterral met zijn karakteristieke ‘speenvarken’ geschreeuw en de enige Turkse Tortel van de dag zingt vanaf één van de boerderijen.

Fochteloërveen / Weperpolder

42. Grauwe Gans – 10:09
43. Blauwe Kiekendief – 10:09
44. Graspieper – 10:09
45. Kneu – 10:16
46. Ekster – 10:19
47. Waterral – 10:28
48. Turkse Tortel – 10:30
49. Putter – 10:33

De volgende stop is een stuk verderop, nog steeds op de grens van het Fochteloërveen en de Weperpolder. De Weperpolder levert me Zilvermeeuw en groepen Stormmeeuwen op, maar een Kokmeeuw ontbreekt opvallend genoeg. Een goeie soort is een Slechtvalk, rustend in de top van een dode boom middenin het veen. Ook de eerste Kraanvogels (twee vogels) van de dag komen mooi voorbij gevlogen en landen even verderop op de akkers. Na enig zoekwerk vind ik ook een Klapekster, de vogel zit bovenin een Berk. Een soort die eigenlijk ook niet mag ontbreken op een winterse vogeldag in het Fochteloërveen. Ook kan ik enkele eendensoorten noteren, die enigszins onrustig lijken vanwege de aanwezige Slechtvalk.

Een stukje verderop vindt ik een leuke groep Staartmezen boven mijn hoofd. Ook een Grote Lijster is een goeie soort, het zal ook de enige van de dag blijken. In de verte zie ik een behoorlijk grote groep kraaien, waar mogelijk Roeken tussen zitten. Echter, de vogels vliegen te ver van mij vandaan om er een naam op te plakken. Maar niet getreurd, want ik vind al gauw enkele Roeken op één van de akkers. Nabij een kleine boerderij aan de rand van het veen zie ik een paartje Roodborsttapuit, ook een goeie soort voor de tijd van het jaar, aangezien ze vrij schaars zijn ’s winters.

Fochteloërveen / Weperpolder

50. Wintertaling – 10:42
51. Slechtvalk – 10:42
52. Smient – 10:46
53. Kraanvogel – 10:48
54. Rietgors – 10:50
55. Slobeend – 10:51
56. Torenvalk – 10:52
57. Zilvermeeuw – 10:55
58. Stormmeeuw – 10:55
59. Klapekster – 10:56
60. Staartmees – 11:04
61. Grote Lijster – 11:09
62. Roek – 11:14
63. Roodborsttapuit – 11:18

Ik laat de uitgestrekte akkers van de Weperpolder achter me en ga dieper het Fochteloërveen in. Ik begin in dit prachtige gebied bij een stukje plas/dras met wat plukjes riet her en der. Het weer is fantastisch, bijna windstil en zonnig. Een vrouwtje Havik cirkelt boven de akkers bij het dorpje Fochteloo en een IJsvogel roept kortstondig. Al gauw zie ik de IJsvogel doodstil op een tak boven een slootje zitten. De IJsvogel is prachtig te bekijken en lijkt niet heel schuw. Boven het Fochteloërveen zie ik ook de kleine tegenhanger van Havik, een Sperwer. Doordat de zon schijnt en het wat warmer is geworden, zijn de roofvogels lekker actief geworden. Ik zie namelijk ook opvallend veel Buizerds.

Een toch onverwachte soort laat zich horen en even zien tussen een plukje riet, Baardmannetjes. Ik wist dat de soort hier regelmatig waargenomen werd, maar zelf slaagde ik er nog niet in de soort in het Fochteloërveen waar te nemen. Niet alleen een goeie bonussoort voor de daglijst, maar ook een nieuwe Fochteloërveen-soort voor mij. Ik weet ook eindelijk een eerste Waterhoen en Grote Zilverreiger te vinden, soorten die ik al eerder op de dag had verwacht.

Fochteloërveen – Friesland

64. Havik – 11:22
65. IJsvogel – 11:27
66. Sperwer – 11:34
67. Waterpieper – 11:36
68. Baardman – 11:41
69. Grote Zilverreiger – 11:46
70. Waterhoen – 11:47
71. Krakeend – 11:48

Terwijl ik op de fiets zit richting de Bruustingerplas zie ik de tweede Klapekster van de dag. Ik hoop op de Bruustingerplas nog wat leuke watervogels te zien zoals Tafeleend, Kuifeend, Fuut en misschien een Nonnetje of Grote Zaagbek. Zelfs een Meerkoet ontbreekt nog, die zijn toch schaars hier. Een poos geleden zat de plas bomvol met verschillende soorten eenden, vandaag zit er een stuk minder helaas. Tussen de Wilde Eenden, Krakeenden, Wintertalingen en Smienten vindt ik enkele Pijlstaarten. Naast de vogelkijkhut roept een mannetje Goudvink, het blijft een leuke soort.

Fochteloërveen – Bruustingerplas

72. Pijlstaart – 12:27

Het is inmiddels 12:30 en ik merk dat het langzamer gaat wat betreft nieuwe dagsoorten. Maar de 85 soorten aantikken heb ik wel vertrouwen in sowieso. Op naar de uitkijktoren bij Ravenswoud, waar ik hoop nog enkele bosvogels te scoren. Raaf, Zwarte Specht, Glans- en Matkop en misschien Kruisbekken. Onderweg op een akker weer Kraanvogels, drie vogels dit keer. In het bos valt het wederom ietwat tegen, maar toch hoor ik in korte tijd zowel Matkop als Glanskop roepen. Glanskop doet het goed in de bossen rondom het Fochteloërveen, Matkop is schaarser vertegenwoordigd. Ik doe mijn uiterste best een Zwarte Specht te traceren, maar deze schittert wederom in afwezigheid.

Fochteloërveen – Uitkijktoren Ravenswoud

73. Matkop – 12:42
74. Glanskop – 12:46

Hoog tijd om de polders bij Ravenswoud af te speuren. Onlangs had ik hier twee Zeearenden en incidenteel wordt Patrijs er waargenomen. Zelf zag ik een Patrijs op deze plek vorig jaar eind september. Als ik de eerste boerderij passeer, heb ik weer een leuke meevaller, Ringmus. Ringmus is schaars vandaag de dag, een leuke bonus. Ik had voor deze soort nog een plek in gedachten een stuk verderop, maar dit scheelt weer een stukje fietsen. De eerste maar ook de enige steltlopers van de dag dienen zich aan. Een groep van 100 Kieviten en een Watersnip. Hoog boven de akkers zweven de Zeearenden, een prachtig gezicht weer. Ik zie de soort steeds frequenter in het Fochteloërveen. Verder nog enkele Kraanvogels, Grote Zilverreigers en Ooievaars, maar geen nieuwe dagsoorten meer hier.

Fochteloërveen – Polders bij Ravenswoud

75. Ringmus – 12:52
76. Kievit – 13:04
77. Zeearend – 13:05
78. Watersnip – 13:13

Ik besluit naar een verderop gelegen zandwinplas te gaan in de hoop nog wat min of meer makkelijke watervogels binnen te tikken. Dit blijkt succesvol, want ik zie twee Futen, een Meerkoet en meerdere Kuifeenden. Helaas geen Tafeleend, Nonnetje of Grote Zaagbek.

Zandwinplas ten oosten van Fochteloërveen

79. Meerkoet – 13:26
80. Fuut – 13:26
81. Kuifeend – 13:29

De middag vordert, en nog geen Kokmeeuw op de daglijst, zal dit de grote misser worden vandaag? Ik maak een lange fietstocht door de polders ten oosten van het Fochteloërveen, maar geen meeuw te bekennen. Ook Veldleeuwerik ontbreekt nog, die zou toch ook nog moeten kunnen. Ik sprokkel in ieder geval nog iets binnen. In een vogelrijke tuin hoor en zie ik een Tjiftjaf en tussen een groepje Toendrarietganzen zitten enkele Kleine Rietganzen.

Polders ten oosten van Fochteloërveen

82. Tjiftjaf – 13:40
83. Kleine Rietgans – 13:56

Even na 14:00 fiets ik weer door het uitgestrekte Fochteloërveen, richting het Esmeer. Onderweg stop ik een paar keer, maar dit levert geen nieuwe dagsoorten op. Ook geen gehoopte Raaf. Wel weer Kraanvogels, meerdere vogels roepend vanuit het veen, Ooievaar, de zoveelste Goudvink van de dag en de 3e Blauwe Kiekendief van de dag. Pas langs het Veenhuizerkanaal is het weer raak, een Grote Gele Kwikstaart vliegt al roepend voor me uit en gaat elders langs het kanaal foerageren. Dat scheelt weer zoeken op een plek waar de soort regelmatig gemeld wordt.

Fochteloërveen / Veenhuizerkanaal

84. Grote Gele Kwikstaart – 14:35

Ik parkeer mijn fiets tegen een boom en loop een stuk door het bos richting het Esmeer. Het Esmeer is het grootste stuk open water in het Fochteloërveen. Nog even zoeken naar Houtsnip, maar tevergeefs. Op het Esmeer zie ik al gauw twee Brilduikers dobberen, toch nog een leuke nieuwe eendensoort erbij. Veel meer zit er ook niet. Als ik terugloop naar mijn fiets dan toch eindelijk een Raaf, deze soort had niet mogen ontbreken vandaag. Al roepend vliegt de vogel over me heen. Even verderop vinden grootschalige boswerkzaamheden plaats. Hopelijk blijft de verstoring beperkt. Opeens begint er wonder boven wonder een Zwarte Specht te roepen. Eindelijk kan deze fraaie bosvogel dan ook op de daglijst. Ik had al veel eerder op deze grootste inheemse spechtensoort gerekend vandaag. Ze doen het goed in het Fochteloërveen.

Fochteloërveen – Esmeer

85. Brilduiker – 14:47
86. Raaf – 14:51
87. Zwarte Specht – 15:01

Dan is het tijd om langzaam weer richting Veenhuizen te fietsen. De ‘makkelijkste’ soorten die ik nog mis zijn Kokmeeuw, Zanglijster en Veldleeuwerik. Qua bossoorten behoren Houtsnip en Kruisbek nog tot de mogelijkheden, maar deze zijn vrij lastig. Verder heb ik nog enigszins kans op zwanen in de omgeving, maar ik heb al de hele dag nog geen zwaan gezien. Dus deze optie valt eigenlijk al weg, ik reken er niet meer op. De dag is ook zo voorbij, ik ga nog een stukje door Bankenbos en zal onderweg de akkers die ik nog passeer in de gaten houden. Bij één van de sluizen zie ik nog een IJsvogel opvliegen.

Vanuit het bos roepen nog wat leuke soorten zoals Sijs, Boomklever, Glanskoppen en Goudvinken. De vogelactiviteit wordt wel minder nu. Even na 15:30 dan toch nog een laatste nieuwe soort voor de daglijst, drie Kruisbekken vliegen roepend over. Ik hoopte er de hele dag al op, aangezien ik de soort al meerdere keren had waargenomen de afgelopen weken in Bankenbos. En ook nu geeft deze vinkensoort, die de gewoonte heeft vaak hoog in boomtoppen te bivakkeren, weer thuis. Het leuke is dat ik nu alle vinkensoorten die redelijkerwijs mogelijk waren vandaag, gezien heb. De vinkachtigen deden het erg goed vandaag.

Fochteloërveen – Bankenbos

88. Kruisbek – 15:33

De klok gaat inmiddels langzaam richting 16:00 en ik ben best moe. Ik zoek nog even naar Houtsnip, maar deze soort laat zich vandaag niet zien. Ik besluit maar weer richting huis te gaan in de hoop dat ik in Veenhuizen nog een Zanglijster of Kokmeeuw zie. Maar de koek is toch echt op voor vandaag, het is mooi geweest. 88 soorten op een dag eind januari is een mooie score. Het was een mooie lange fiets- en wandeltocht door een schitterend stukje Nederland met prachtige soorten. Het was een lange dag met geluksmomenten en onverwachte wendingen. Hieronder nog een overzicht van bonussoorten (lastige soorten, of soorten waar ik niet op had gerekend) en de grootste missers van de dag.

Bonussoorten

• Slechtvalk (schaars binnen het Fochteloërveen)
• Kneu (schaars voor de tijd van het jaar)
• Baardman (schaars binnen het Fochteloërveen)
• Roodborsttapuit (schaars voor de tijd van het jaar)
• Kruisbek (lastige soort om te vinden)
• Kleine Bonte Specht (lastige soort om te vinden)

Grootste missers

• Kokmeeuw (blijkbaar zeer schaars, althans deze dag)
• Zanglijster (schaars voor de tijd van het jaar, lastig)
• Knobbelzwaan / Wilde Zwaan / Kleine Zwaan (geen zwaan gezien, ondanks recente meldingen)