Intro
2017 was voor mij weer een prachtig natuurjaar. Prachtig in de zin van dat ik veel moois heb gezien tijdens de vele wandelingen door natuurgebieden in Nederland. Een soortgroep die er voor mij echt uitspringt dit jaar zijn de dagvlinders. Sommige soorten waren opvallend talrijk aanwezig in vergelijking met andere jaren, sommige soorten vlogen relatief vroeg ten opzichte van andere jaren en nog nooit zag ik zoveel soorten dagvlinders binnen een jaar tijd als in 2017. Ook zag ik enkele soorten voor het eerst in mijn leven.
December is de periode om terug te kijken op het afgelopen jaar. Terwijl ik dit schrijf ligt de eerste sneeuw (hoe vaak maken we dat nog mee hier?) achter ons en is het grauw en grijs. Het doet me terug verlangen naar de zonnige dagen het afgelopen voorjaar en zomer, toen het dagelijks genieten was van allerlei insecten, waaronder vlinders.
In dit blog blik ik terug op het zeer vlinderrijke 2017. Kriskras ondernam ik allerlei trips door Nederland op zoek naar specifieke soorten, waaronder enkele soorten die maar op één plek in Nederland zijn te vinden. Ik vertel iets over de soorten, opvallende aantallen van sommige soorten en fenologische waarnemingen.
Soorten
Wat betreft dagvlinders was het een bijzonder soortenrijk jaar voor mij. Maar liefst 54 soorten dagvlinders wist ik te zien, nog nooit zag ik zoveel soorten dagvlinders in een jaar. Daartoe behoren zeer algemene soorten zoals Dagpauwoog en Atalanta, maar ook (zeer) zeldzame soorten zoals Sleedoornpage en Pimpernelblauwtje. De trekvlinders Oranje Luzernevlinder en Gele Luzernevlinders hadden een goed jaar in 2017 en waren opvallend aanwezig. Voor een compleet overzicht van de soorten die ik zag in 2017, zie Jaarlijst dagvlinders 2017.
Nieuwe soorten
Maar liefst vijf soorten zag ik voor het eerst in 2017. Tijdens een tweedaagse trip door Zuid-Nederland zag ik Donker Pimpernelblauwtje, Staartblauwtje, Scheefbloemwitje en Dwergblauwtje. Het Donker Pimpernelblauwtje heeft één populatie in Nederland in het Limburgse Roerdal. Het steeds algemener wordende Staartblauwtje had een kleine populatie bij Posterholt, waar ook Scheefbloemwitjes aanwezig waren. Het Scheefbloemwitje werd in 2015 voor het eerst waargenomen in Nederland, maar is nu al met een opmars bezig en rukt langzaam op naar het noorden.
Het Dwergblauwtje had afgelopen zomer een kleine populatie in Groeve Blom, een voormalige mergelgroeve met een enorm hoge natuurwaarde. Mergelgroeves herbergen een bijzondere flora- en fauna, waaronder zeldzame planten zoals de Wondklaver, de waardplant van het Dwergblauwtje. Deze kritische plant is essentieel voor de voortplanting van dit kleine blauwe vlindertje.
De vijfde voor mij nieuwe soort dit jaar vond ik in natuurreservaat De Moerputten bij ’s Hertogenbosch, het Pimpernelblauwtje. Deze soort komt hier op enkele schrale graslanden voor met Grote Pimpernel.
Overige zeldzame vlinders
Op verschillende plekken in de omgeving van Velp zag ik nog een leuk scala aan zeldzame vlinders. Op het Veteranen Landgoed Vrijland zag ik een Keizersmantel en meerdere Grote Parelmoervlinders. Een Gentiaanblauwtje vond ik na lang zoeken bij een vennetje op de Hoge Veluwe. De Kommavlinder liet zich zeer snel vinden op de Veluwezoom dit jaar. In Noord-Arnhem bevindt zich een redelijke populatie van de Sleedoornpage, deze zag ik dit jaar meerdere keren na niet al te lang zoeken.
Een mooi moment was het ook het zien van het Spiegeldikkopje op De Peel, deze soort doet het goed daar. Op de Sint Pietersberg lieten meerdere Bruin Dikkopjes, Kaasjeskruiddikkopje en Klaverblauwtje zich mooi zien. Elders in Zuid-Limburg zag ik zeldzaamheden zoals Boswitje en Geelsprietdikkopje.
Een dagje Weerribben was goed voor enkele zeldzame vlinders. Een Grote Vuurvlinder vond ik na lang zoeken uiteindelijk in het laagveen met Riet en Grote Kattenstaart. Een nogal afgevlogen exemplaar van de Grote Weerschijnvlinder kwam als een donderslag bij heldere hemel. Een stuk of 20 Zilveren Manen die zich mooi lieten observeren was één van de vele onvergetelijke vlindermomenten dit jaar.
Aantallen
Meest talrijk
Sommige soorten waren in mijn beleving, in tegenstelling tot andere jaren, opvallend talrijk aanwezig in 2017. Nog nooit kwam ik zoveel Icarusblauwtjes, Bruin Blauwtjes, Landkaartjes, Kleine Vuurvlinders en Bruine Vuurvlinders tegen als afgelopen jaar. Aan de hand van zelf ingevoerde data (waarnemingen van volwassen vlinders) via waarneming.nl, zijn in de loop der tijd wat cijfers naar voren gekomen.
Zo was het Bruin Zandoogje met 459 exemplaren de meest geziene vlinder door mij in 2017. Deze soort van kruidenrijke graslanden, bosranden- en wegbermen kan plaatselijk met tientallen tegelijk worden waargenomen. Het Icarusblauwtje en het Klein Koolwitje maken de top 3 van meest waargenomen vlinders compleet met respectievelijk 278 en 223 exemplaren. Hieronder de top 10 van de talrijkste soorten;
- Bruin Zandoogje (459 ex)
- Icarusblauwtje (278 ex)
- Klein Koolwitje (223)
- Bont Zandoogje (217 ex)
- Dagpauwoog (209 ex)
- Atalanta (208 ex)
- Kleine Vuurvlinder (157 ex)
- Citroenvlinder (143 ex)
- Gehakkelde Aurelia (131 ex)
- Heivlinder (128 ex)
De top 10 bestaat doorgaans uit vlindersoorten die algemeen zijn en in heel Nederland kunnen worden aangetroffen. Alleen de Heivlinder in dit rijtje is de enige soort die gebonden is aan natuurgebieden, zoals droge heide, stuifzand en duinen.
Andere soorten die opvallend aanwezig waren in 2017
Er zijn nog meer soorten die ik dit jaar opvallend meer zag dan in andere jaren. Zo zag ik maar liefst 8 Koninginnenpages afgelopen zomer, één van de grootste en mooiste dagvlinders van Nederland, deze soort heeft een mooi jaar gehad. Er zijn jaren geweest waarin ik het moest doen met slechts één exemplaar of zelfs geen enkele. Ik zag de soort bij Huissen, Utrecht en Maastricht.
Met 9 exemplaren deed de Eikenpage het ook goed voor mijn doen dit jaar. Zwartsprietdikkopje zag ik ook relatief veel met 27 exemplaren. Het Groot Dikkopje deed het ook beter dan voorgaande jaren met 60 stuks. Het meer natuurvriendelijk en ecologisch beheren van bosranden, graslanden en wegbermen pakt goed uit voor sommige soorten.
Wat betreft trekvlinders was het ook een goed jaar. 19 Distelvlinders wist ik te zien in de periode juni/september. 2009 zal niet snel overtroffen worden, toen de soort massaal aanwezig was. In dat jaar zag ik er 811.
Luzernevlinders waren ook redelijk vertegenwoordigd dit jaar, vooral de Oranje Luzernevlinder. In 2015 en 2016 zag ik de soort niet, dit jaar staat de teller op 8 exemplaren. Gele Luzernevlinder zag ik 2 keer in Zuid-Limburg. Bijzonder, want ik had hiervoor nog maar eenmaal een Gele Luzernevlinder gezien, in 2011.
Minder talrijke soorten en bedreigde soorten
Helaas is er ook minder positief nieuws. De zeldzame en kritische Bosparelmoervlinder die een populatie heeft op de Veluwezoom niet ver van Velp, heeft het moeilijk. Enkele keren moest ik het doen met een enkel exemplaar. Ooit zag je ze met 10 of 20 tegelijk vliegen en hoefde je er eigenlijk niet eens naar te zoeken, nu is het hard zoeken en geluk hebben.
Lang heb ik gevreesd dat het een jaar zou worden zonder Argusvlinder, deze soort is enorm achteruit gegaan de afgelopen jaren, de oorzaak is nog niet bekend. Echter, waarnemingen van deze soort bij Maastricht (2 ex), in Meijendel (6 ex), op Terschelling (3 ex) en maar liefst 11 exemplaren bij de Vleutense/Utrechtse Haarrijnseplas maakte 2017 toch tot een mooi Argusvlinder-jaar voor mij.
In augustus zocht ik weer de Kleine Heivlinders op in het Kootwijkerzand. De soort zit er nog altijd steevast, maar blijft zeer zeldzaam. Het grootste aantal dat dit jaar op waarneming.nl werd ingevoerd betrof slechts 6 exemplaren, zelf zag ik met zekerheid 3. Hopelijk sterft deze voor Noordwest-Europa zeer zeldzame soort niet uit.
Van de algemene, niet bedreigde soorten was Kleine Vos relatief in de minderheid. Toch kruiste deze welbekende vlinder regelmatig mijn pad.
Fenologie
Fenologie is de wetenschap binnen de biologie die zich bezighoudt met studie naar jaarlijks terugkerende natuurverschijnselen. Daartoe behoort ook de vliegtijden waarin vlinders actief zijn. Sommige algemene soorten kunnen in meerdere generaties per jaar vliegen, zoals de Gehakkelde Aurelia en het Landkaartje.
Verreweg de meeste dagvlinders zijn een korte periode actief als imago. De rupsen en poppen van veel vlinders houden er nagenoeg een verborgen leefwijze op na en zijn moeilijk te vinden. Om een bepaalde vlinder te willen zien, moet je naast kennis over verspreiding, leefgebied en ecologie, ook kennis nemen van de vliegtijd waarin het actief is. Zo is augustus en september de tijd om op zoek te gaan naar Heivlinders.
In 2017 constateerde ik bij enkele soorten een verschuiving in de vliegtijd ten opzichte van voorgaande jaren. Meest opvallend was het eerste Oranjetipje. Al op 3 april zag ik het eerste exemplaar vliegen. Normaal gesproken zie ik deze soort doorgaans rond 15 april.
Het eerste Landkaartje voor mij dit voorjaar liet vrij lang op zich wachten, maar op een gegeven kwam het goed los. In augustus had de soort een flinke 2e generatie.
2018
Vlinders brengen ons mensen zoveel vreugde en rust en zijn een goede indicatie voor een gezonde leefomgeving. Laten we hopen dat 2018 ook een vlinderrijk jaar wordt en dat bedreigde soorten bespaard blijven van uitsterven en op termijn weer toenemen. We zullen zien wat 2018 brengt.
NATUURVERSLAVING 