Sinds een aantal jaar houdt ik voor mezelf per jaar de fenologie bij van reptielen. Fenologie is de studie die zich bezig houdt met jaarlijks terugkerende natuurverschijnselen zoals bloei, vogeltrek en activiteit van dieren die in de winter nagenoeg niet actief zijn, bijvoorbeeld dagvlinders, libellen, reptielen en amfibieën. Het bijhouden van fenologie doe ik door waarnemingen in te voeren op waarneming.nl, en zo een persoonlijke database op te bouwen, in dit geval waarnemingen van reptielen. Door de jaren heen zijn leuke statistieken ontstaan.
Het blijft ieder jaar weer spannend wanneer je de eerste Zandhagedis, Levendbarende Hagedis, Hazelworm, Adder, Ringslang en Gladde Slang weer kunt begroeten, genietend van de voorjaarszon. Hieronder een opsomming van mijn fenologische reptielenwaarnemingen, in dit geval de meest vroege data in het jaar van een bepaalde reptielensoort. Hierbij moet vermeld worden dat van de 7 inheemse reptielensoorten de Muurhagedis van nature enkel in Maastricht voorkomt. Muurhagedissen zie ik niet ieder jaar, de overige 6 soorten wel, doordat deze min of meer verspreid door Nederland voorkomen, hoewel de ene soort een grotere verspreiding heeft dan de andere.
- Zandhagedis (Lacerta agilis)
Vroegste datum: 6 maart 2013, Veluwe-Kootwijkerveld (GE)
Opmerking: de datum van 6 maart is relatief vroeg voor zandhagedis, meteorologisch gezien valt deze datum binnen de winter.
- Levendbarende Hagedis (Zootoca vivipara)
Vroegste datum: 29 februari 2016, Veluwezoom (GE)
Opmerking: tijdens mijn eerste gerichte zoekactie naar reptielen in 2016, verraadde een adulte levendbarende hagedis zich tussen dorre bladeren in de heide. Een voor mij nogal unieke waarneming want: mijn eerste hagedis ooit in februari, en pas de tweede reptielensoort. De adder was ‘m voor. Verder is deze waarneming vrij bijzonder te noemen zo vroeg in het jaar, gezien de statistieken. Waar een schrikkeldag al niet goed voor kan zijn.
- Hazelworm (Anguis fragilis)
Vroegste datum: 20 maart 2011, Bosgebied Beetsterzwaag (FR)
Opmerking: mijn vroegste hazelwormen (3 exemplaren in verschillende jaren op 20 maart) vallen nog net binnen de meteorologische winter.
- Muurhagedis (Podarcis muralis)
Vroegste datum: 8 maart 2011, Maastricht (LI)
Opmerking: dit meest zeldzame inheemse reptiel van Nederland bereikt in Maastricht zijn meest noordelijke verspreiding. Op 8 maart 2011 pikte ik deze soort mee tijdens een dagje kraanvogels kijken in Limburg.
- Adder (Vipera berus)
Vroegste datum: 28 februari 2014, Kootwijkerveld (GE)
Opmerking: mannelijke adders zijn over het algemeen de eerste reptielen die ontwaken uit hun winterslaap. Al eind februari kunnen de mannetjes waargenomen worden op zonnige dagen. Soms worden er een stuk 5, 10 of nog meer adders bij elkaar gezien, direct nabij de winterkwartieren. De vrouwtjes zijn meestal wat later actief, namelijk in de loop van maart.
- Ringslang (Natrix natrix)
Vroegste datum: 20 maart 2011, Lippenhuisterheide (FR)
Opmerking: deze datum valt samen met mijn vroegste hazelworm in de omgeving van Beetsterzwaag, Friesland. De meeste ringslangen ontwaken eind maart, precies wat mijn ervaring is.
- Gladde Slang (Coronella austriaca)
Vroegste datum: 24 maart 2010, Fochteloërveen (DR)
Opmerking: de gladde slang heb ik tweemaal waargenomen in maart, beide op de 24e. De gladde slang wordt vaak als laatste reptielensoort gemeld op waarneming.nl, en staat erom bekend pas eind maart/begin april actief te worden.
Voor meer informatie over onze inheemse reptielen, de ecologie en verspreiding, zie de website van RAVON, en dan via tabblad ‘infotheek’ en vervolgens soortinformatie. Zoeken op een soort kan ook via het zoekvak.
NATUURVERSLAVING 