Intro
Op zondag 11 juni was het weer zover, de soorten- en slootjesdag in het Leeuwarderbos. Tijdens dit natuurevenement ligt de nadruk op het in kaart brengen van de biodiversiteit in het Leeuwarderbos. Van vogels tot planten, van libellen tot nachtvlinders, van mossen tot kevers. Sinds 2015 neem ik deel aan dit evenement, samen met Jeroen, Merel en andere enthousiaste natuurliefhebbers. Jeroen en Merel doen al jarenlang onderzoek naar de biodiversiteit van dit mooie bos.
Tijdens de soorten- en slootjesdag is er van alles te zien en te ontdekken. Zo kunnen kinderen gedurende dag bewapend met schepnet het waterleven van het Leeuwarderbos ontdekken en een mini onderzoekje doen. Daarnaast worden er verschillende excursies georganiseerd door bevlogen ecologen en deskundigen. Het evenement wordt georganiseerd door het natuurmuseum Friesland in samenwerking met IVN Leeuwarden.
Leeuwarderbos: een jong bos met een belangrijke functie
Het Leeuwarderbos ligt meteen ten noorden van de stad, tegen de wijk Bilgaard aan. Het bos is begin jaren 90 aangeplant en daarmee een relatief jong bos. Dit ten opzichte van bossen in Oost-Friesland, Drenthe en de Veluwe. Bomen zoals populieren, essen, wilgen en elzen bepalen deels het beeld. Het Leeuwarderbos is volop in ontwikkeling en er is al veel bekend over de natuurwaarden van het bos.
Zo zijn er de afgelopen jaren veranderingen waar te nemen in de soortensamenstelling van vogels, nachtvlinders en planten. Op waarneming.nl zijn inmiddels (juni 2023) al ruim 55.000 waarnemingen te vinden binnen het Leeuwarderbos. Kortom: het Leeuwarderbos is een belangrijk leefgebied voor veel soorten dieren en planten. Het stadsbos heeft ook een belangrijke functie voor mensen, het leent zich uitstekend voor een wandeling. Dankzij de gunstige ligging loop je zo vanaf de stad het bos in, de rust en het natuurschoon tegemoet.
11 juni 2023: een lange dag genieten van moeder natuur en haar soortenrijkdom
Op zaterdagavond arriveer ik met Siska in het Leeuwarderbos, waar Jeroen al klaar staat met de nachtvlinderopstelling. Het plan is als volgt: we zullen een groot deel van de dag op zoek gaan naar soorten in het Leeuwarderbos. Ons doel is om 600 soorten te vinden, alle soortgroepen pakken we mee. Het is dan ook meer dan logisch dat we beginnen met de nachtvlinders. Er zijn al meer dan 630 soorten nachtvlinders vastgesteld in het Leeuwarderbos. Nachtvlinders zijn misschien wel de meest vertegenwoordigde soortgroep in het bos, de diversiteit is enorm.
Na het nachtvlinderen, zodra de zon opkomt (+/- 04:00) zullen we een rondje maken door het bos voor overige insecten om vervolgens te gaan trektellen vanaf de grafheuvel. ’s Ochtends is het beste moment om zoveel mogelijk vogelsoorten waar te nemen. Na het vogelen zullen we ons weer gaan focussen op insecten. En dan noteren we ook gelijk alle planten die op ons pad komen. En de soorten die weer afhankelijk zijn van deze planten, zoals mossen, korstmossen en gallen.
We zullen dus ons best doen om zoveel mogelijk soorten te vinden en nieuwe soorten voor het Leeuwarderbos te ontdekken. Bewapend met nachtvlinderopstelling (wit doek, lamp, vangbakjes, potjes, vlindernet etc), verrekijker, loepje, klopscherm (insecten vangen), zaklamp en een batdetector (vleermuizen). Een lange dag genieten van alles wat op ons pad komt. Het beloofd met 30 graden een warme dag te worden, dus gaan we proberen al vroeg op de dag de meeste soorten te vinden. Met de hitte zullen ook warmteminnende insecten zoals vlinders en libellen zich terugtrekken in de vegetatie. Nachtje doorhalen en dan ’s middags wat rustiger aan doen en tijdens de excursies in de schaduw op zoek naar soorten. Hieronder volgt per soortgroep een samenvatting van de waargenomen soorten.
Nachtvlinders
Om 23:00, een uur voordat we officieel soorten mogen gaan tellen voor de soortendag, barst het al los met nachtvlinders. Een select groepje insectenliefhebbers heeft zich verzameld rondom de nachtvlinderopstelling. Zoveel mogelijk beestjes worden bekeken, gevangen en geteld. Jeroen houdt de aantallen bij. Het is met 16 graden een lekkere zwoele avond en nacht. Naast nachtvlinders komen er ook veel andere insecten op het licht af. In korte tijd kunnen we al vele tientallen soorten noteren. Uiteindelijk mogen we ruim 80 soorten nachtvlinders bewonderen.
Een greep uit het diverse aanbod aan nachtvlinders deze nacht: groot avondrood, wilgenhoutvlinder, moerasduiveltje, populierenpijlstaart, bonte marmeruil, distelhermelijntje, pauwoogpijlstaart, brandvlerkvlinder en lieveling. Voor een complete lijst van waargenomen nachtvlinders tijdens de soortendag, zie: Nachtvlinders soortendag Leeuwarderbos 2023
Vogels
Na een mooie en vlinderrijke nacht, begint het rond 04:00 alweer licht te worden. We zitten vol met energie en kijken uit naar al het moois wat nog op ons pad zal komen. Tijdens het nachtvlinderen konden we ook al de eerste vogelsoorten noteren. Een fanatiek zingende bosrietzanger ging de hele nacht door. Een kerkuil en ransuil kwamen al roepend en jagend voorbij. Tijdens een rondje lopen met de zaklamp hoorden we waterral en sprinkhaanzanger. Tussen 04:00 en 05:00 werden steeds meer zangvogels wakker. Roodborst, zanglijster, merel en winterkoning waren de vroegste vogels.
Even voor 06:30 ontwaken de ijsvogels die broeden nabij de grafheuvel. Al roepend verschijnen beide vogels op een tak boven het water. Ten noordoosten van de grafheuvel zingt een wielewaal zijn prachtige lied. Vanuit het struweel zingen heggenmus, zwartkop, braamsluiper, grasmus en spotvogel. Leuk is ook een paartje kneu, een nieuwe broedvogel voor het Leeuwarderbos. Later in de ochtend horen we appelvink en goudvink en vliegt er een mannetje havik over.
Terwijl we ons focussen op het vangen van insecten worden we vergezeld door een roepende jonge groene specht. Waarschijnlijk heeft deze schitterende soort gebroed in een oude populierenboom. De aanwezigheid van de groene specht als broedvogel zegt iets over de leeftijd van het bos. Het aandeel oude bomen neemt toe. Ook het aandeel dood hout (staand en liggend) pakt positief uit voor spechten en heel veel geleedpotigen die voor veel dieren een voedselbron zijn. Het menu van de groene specht bestaat vooral uit mieren.
Met wat geluk kun je soms een groene specht flink tekeer zien gaan op een mierenhoop. Ondanks het formaat en de felle kleuren, kan de soort verassend onopvallend zijn. Groene spechten zijn bezig met een opmars richting het noorden en zijn een vrij algemene verschijning in steden zoals Leeuwarden en Groningen. Maar ook in het Lauwersmeergebied zijn ze al te vinden. Belangrijke kerngebieden van de groene specht in Friesland zijn Beetsterzwaag, Bakkeveen, Appelscha en Oranjewoud.
Planten
De meest vertegenwoordigde soortgroep tijdens de soortendag zijn steevast de planten. Maar liefst 195 plantensoorten werden er deze editie gevonden. Dat zijn er 13 meer dan vorig jaar. Mooie soorten waren zwanenbloem, brede wespenorchis, paarse morgenster en echte valeriaan. Er vallen enkele dingen op als je de vegetatie van het Leeuwarderbos onder de loep neemt. Sommige stukken in het bos zijn minder divers door verruiging van grassen en verjonging van bomen bijvoorbeeld. Ook erg opvallend is de afwezigheid van enkele algemene pioniersoorten, soorten die vooral gedijen op kale grond en braakliggende terreinen. Enkele algemene soorten die ontbraken zijn hertshoornweegbree, kruipertje, vroegeling en klein hoefblad.
Hertshoornweegbree is van oorsprong een soort van de kust, maar komt steeds meer voor in bermen en langs wegen waar zout wordt gestrooid. Deze laagblijvende soort is gevoelig voor concurrentie met andere opkomende soorten en verdwijnt vaak snel. Kruipertje is een opvallende grassensoort die vaak nabij bebouwing zoals huizen en muren is te vinden. Het is een warmteminnende soort die het beste gedijt op plekken die regelmatig worden bemest, bijvoorbeeld door uitgelaten honden. In het Leeuwarderbos zelf werd de soort dit jaar niet aangetroffen, maar net buiten het Leeuwarderbos, in Bilgaard, komt kruipertje algemeen voor. Vroegeling en klein hoefblad zijn vroege voorjaarsbloeiers en in juni wat lastiger te vinden. Toch zijn ze vaak wel te vinden als je op je knieën gaat en goed zoekt, op verstoorde grond, tussen stoeptegels of braakliggende stukjes grond.
Andere afwezige soorten waren kleine en laagblijvende planten zoals gewone ereprijs, tijmereprijs, akkerereprijs, klimopereprijs en paarse dovenetel. Van de algemene grassen ontbrak ruw beemdgras. Zo kan de plantensamenstelling ieder jaar weer anders zijn. Allerlei factoren spelen een rol, zoals successie (veranderingen van plantengemeenschappen in de loop der tijd), waterhuishouding, droogte, vermesting en de aanvoer van voedingsstoffen zoals stikstof. Voor een lijst van alle waargenomen planten, zie: Planten soortendag Leeuwarderbos 2023
Dagvlinders en libellen
Dagvlinders waren er zeer weinig tijdens de soortendag. We zitten in de junidip. De sombere periode dat er even minder vlinders te zien zijn. Daarnaast hebben we over het algemeen een slecht voorjaar gehad qua dagvlinders. Wat mij persoonlijk opviel: geen landkaartjes, nauwelijks boomblauwtjes, ten opzichte van vorig jaar weinig bont zandoogjes en ook koolwitjes waren vrij schaars. Soorten als oranjetipje en citroenvlinder deden het beter. Het voorjaar wat vrij koud met veel wind en neerslag. Tijdens de soortendag was het dan weer te warm op een gegeven moment. ’s Middags zag je eigenlijk geen vlinders meer. Slechts 4 dagvlindersoorten in zeer kleine aantallen werden waargenomen tijdens de soortendag: atalanta, bont zandoogje, icarusblauwtje en citroenvlinder. Het bruin zandoogje vloog nog niet. We zullen het ermee moeten doen.
Libellen deden het met 8 soorten iets beter, maar het is weleens beter geweest. In totaal zijn er 24 soorten libellen vastgesteld in het Leeuwarderbos. Het warme weer heeft zeker een rol gespeeld. ’s Middags tijdens de insectenexcursies waren er nauwelijks nog libellen te zien. Vooral azuurwaterjuffers waren goed vertegenwoordigd. Andere libellensoorten zaten meer teruggetrokken in oevervegetatie en struweel.
Overige soorten
Naast alle bovengenoemde soortgroepen was er natuurlijk nog veel meer moois te zien. Tientallen soorten kevers, vliegen en muggen, overige geleedpotigen, wantsen, slakken, spinnen, mossen en korstmossen en zelfs enkele paddenstoelen. En niet te vergeten, kinderen hadden met schepnetjes allerlei waterdiertjes gevangen. Van waterkevers tot visjes en amfibieën. Ook werden er tijdens de excursies verschillende soorten waargenomen. Voor een compleet overzicht van alle waargenomen soorten tijdens de slootjesdag, zie: Bioblitz Soorten- en slootjesdag Leeuwarderbos
Uiteindelijk werden er gedurende de soortendag 560 soorten waargenomen. Iets minder dan het gestelde doel (600 soorten), maar het warme speelde ons ook flink parten. We mogen terugkijken op een geslaagd natuurevenement met een breed scala aan soorten. Tijdens de soortendag ontstaat er een mooi beeld van je in een relatief jong bos als het Leeuwarderbos allemaal kunt tegenkomen. En ook zo tegen de stad aan, het is fantastisch die verscheidenheid aan levensvormen. Iets om zuinig op te zijn, dankbaar voor te zijn en waard om te beschermen. De soorten- en slootjesdag is een prachtig initiatief, een dag waarbij mens en natuur samenkomen. Een mooie combinatie van onderzoek en educatie, genieten en verwonderen. Hieronder nog wat foto’s van waargenomen soorten.
NATUURVERSLAVING 