IJsvogel verhalen uit vervlogen tijden
16-08-2005: Een blauwe flits over de Vecht
Dit verhaal begint op 16 augustus 2005. Het was een mooie zomerdag en ik zat deze dag op camping ‘de Roos’, langs rivier de Vecht, even ten oosten van Ommen (OV). Al bladerend in mijn natuurboekje (ANWB natuurgids van Europa), genoot ik van de zonnestralen op mijn gezicht. Ik zat op een klein klapstoeltje voor de tent. Af en toe keek ik om me heen. Vanuit het niets zie ik iets blauws over het water vliegen, een blauw vogeltje in een rechte vlucht, laag over het water. Al snel verdwijnt het beestje uit zicht, de rivier volgend richting oost. Wat was dat nou? Zoiets had ik nog nooit gezien. Ik had al wel een vermoeden, maar gemengde gevoelens overvielen me. Een mix van vreugde, verbazing, vertwijfeling, maar vooral ook ontgoocheling.
Wat had ik nou gezien? Zo snel als de blauwe flits kwam, zo snel was ie weg. Ik pakte mijn verrekijker uit de tent. Hoewel ik toentertijd nog niet die actieve vogelaar was die ik vandaag de dag ben, had ik wel al een verrekijker. Een goedkope verrekijker van de Kijkshop. Een verrekijker die nogal te wensen overliet, maar voor een 16-jarige met een kleine portemonnee prima was, ik moest het hier voorlopig mee doen. Naast deze verrekijker had ik ook nog een klein handkijkertje, zo klein, dat ie in mijn broekzak paste. Helaas, van de blauwe flits geen spoor meer. Hoewel het eigenlijk maar om één vogelsoort kon gaan, was ik me er toen nog niet meteen van bewust. Toen ik de soort even later opzocht in mijn boekje, nam dit toch wel het laatste beetje twijfel weg. Het kon niks anders zijn. Verder had ik op een informatiebordje gelezen over het natuurschoon langs de Vecht, waarop ook de IJsvogel stond vermeld.
Mijn eerste IJsvogel zag ik dus op mijn 16e, een vluchtige blauwe flits. Zo zal het voor veel mensen zijn, de eerste waarneming van een IJsvogel. Een waarneming waarbij je verlangt naar meer, want de IJsvogel is een juweeltje, een vliegend stukje geluk. Onmiskenbaar, befaamd, blauw met oranje en wit. Een gedrongen maar sierlijke vogel met een lange en stevige dolkvormige snavel. Aan de ene kant een kleurrijke en opvallende vogel, aan de andere kant makkelijk over het hoofd te zien.
Geen wonder dat de IJsvogel een prominente rol speelt in cultuur. De vogel stond afgebeeld op het 10 gulden biljet, siert allerlei voorwerpen, van borden tot bekers en koekblikken, posters en flessen, snoeppapiertjes, bushokjes, staat vaak op kerstkaarten. Of als graffiti op muren, bruggen en onder viaducten. Ook is de IJsvogel bekend als mascotte voor de nationale postcodeloterij. Ik begrijp de keuze als IJsvogel helemaal. Als je een IJsvogel ziet, voelt het ook een beetje als het spreekwoordelijke lot uit de loterij. Het overkomt je niet dagelijks en je hebt een dosis geluk nodig. En als een IJsvogel zich wat mooier laat bekijken, meer dan een blauwe flits, zorgt dit voor een heerlijk geluksgevoel. Een waarneming die nog lang zal bijblijven.
2006 en 2007: Nog steeds niet meer dan een blauwe flits…
Mijn tweede IJsvogel, op 6 november 2006, was ook één die te wensen overliet. Dit was vanuit een rijdende auto op een smal weggetje langs de A28, ergens tussen Meppel en Zwolle. Weer zo’n korte waarneming, weinig aan gezien. Het zou vervolgens ruim een jaar duren voor ik weer een IJsvogel zag. Mijn derde IJsvogel zag ik op 7 november 2007 vanaf een boot in de Alde Feanen, een groot laagveen- en moerasgebied in hartje Friesland. Ook dit keer niet meer dan een blauwe flits van een paar seconden. In december 2007 nam ik ook enkele IJsvogels waar, maar toen moest ik het met nog minder doen. Toen moest ik het genoegen nemen met slechts roepende vogels in de Oostvaardersplassen. Maar het aantal IJsvogels dat ik kon noteren in mijn notitieboekje nam toe. Dat gaf goeie hoop om de soort eens een keer mooi te zien. Via waarneming.nl ging ik kijken waar in de buurt IJsvogels werden gezien. In de kerstvakantie van 2007/2008 ging ik geregeld op zoek, maar helaas zonder resultaat.
2008: Veel meer dan een blauwe flits
Op 11 januari 2008 liep ik na een saaie schoolochtend richting station Meppel, om weer huiswaarts te keren. Het was somber weer; koud, grijs en regenachtig. Het was zo’n dag waarop je hoopt op betere tijden, een dag waarop je snakt naar de lente. Maar de lente was nog ver weg. Niets wees erop dat dit een dag zou worden die me nog lang zou bijblijven. Totdat ik links van mij van dichtbij iets blauws zag vliegen. Opeens was daar het moment waar ik op hoopte, een IJsvogel vloog voor mijn neus op en ging mooi op een overhangende tak zitten. Zeker een minuut bleef de vogel zitten. Ik kon me even niet bewegen, althans, zo reageerde ik. Misschien uit angst dat de IJsvogel zou schrikken en zou wegvliegen. Ik kon mijn ogen haast niet geloven, en dat middenin de stad. Wat een cadeautje, zo’n kleurrijke vogel op zo’n grijze dag. Eindelijk voor het eerst een IJsvogel mooi gezien, dit was veel meer dan alleen een blauwe flits. Sindsdien is mijn liefde en fascinatie voor de IJsvogel alleen maar gegroeid. Een IJsvogel kan je hele dag goedmaken, IJsvogels zijn geluksbrengers. Twee dagen later was het alweer raak en zag ik voor het eerst een IJsvogel in toentertijd mijn woonplaats, 13 januari 2008, Opeinde (FR).
2008 zou voor de rest ook een prachtig IJsvogel-jaar worden voor mij. Ik zag de soort regelmatig tijdens mijn stage in de Alde Feanen en als ik van school naar station Meppel liep (en vice versa). Ik zag de soort hier regelmatig vanaf de brug over rivier de Reest. Extra bijzonder waren twee IJsvogels in Meppel op de vroege ochtend van 16 juni. Beide vogels vlogen over me heen, het Wilhelminapark in. Ik deed een poging om de vogels terug te vinden, en met succes. Al gauw zag ik beide vogels actief roepend rondvliegen. En ja hoor, het bleek een broedpaar. Ze hadden een mooi plekje gevonden in een steile oever. Een week lang bezocht ik de plek dagelijks en kon ik op gepaste afstand vanachter bomen en struiken het broedpaar mooi observeren. Ik had zo een verborgen privé zitplaats tussen het groen, eersterangs. En dat middenin de stad, tegen bebouwing aan. De vogels vlogen af en aan, vingen visjes. Vooral vroeg op de ochtend was het genieten, ik had opeens motivatie om in alle vroegte richting school te gaan.
2009 – heden
Doordat ik steeds vaker IJsvogels tegenkwam, zowel toevallig als tijdens gerichte zoektochten, kreeg ik een goed beeld van het leefgebied van deze prachtige vogel, en aan welke eisen het moet voldoen. Ook door het geluid te leren kennen, werd de kans op het zien van de soort vergroot. Ik kwam erachter dat je helemaal niet per se natuurgebieden in hoeft om een IJsvogel te kunnen zien. Ook in steden en dorpen kun je ze met een beetje geluk zien, zolang er maar een beetje (helder) water met vis en overhangende takken aanwezig zijn. Of andere plekken die kunnen dienen als uitkijkpost.
Zo zag ik een keer midden in Velp (GE) een IJsvogel bij een klein tuinvijvertje van 1 bij 2 meter. Ook zag ik de soort al vaak in de stad Groningen, zelfs op plekken waar veel mensen langs komen. Een stadsijsvogel lijkt iets minder schuw dan andere IJsvogels. Ook mooi waren IJsvogels op basaltblokken langs de kust en op de Waddeneilanden. Ondanks dat ik de soort inmiddels al vaak heb waargenomen, gaat het nooit vervelen. Het blijven cadeautjes en nog steeds kan één gelukzalige waarneming mijn dag goedmaken. En het blijft mooi om de soort te observeren.
29 november 2024
Ik sluit dit IJsvogel-blog af met een recente waarneming van een ‘stadsijsvogel’ in mijn huidige woonplaats Beetsterzwaag. Nou is Beetsterzwaag niet de meest waterrijke plaats van Friesland, maar de weinige plekken waar water is voldoen wel aan alle eisen van de IJsvogel. Min of meer kleine beschutte wateren tussen het groen. Ondiep, schoon en helder water, met vis erin, en genoeg overhangende takken en boompjes om te gebruiken als uitvalsbasis om te jagen en te foerageren. Park Overtuin, aan de westkant van Beetsterzwaag, is zo’n plek. In november 2023 zag ik de soort hier enkele keren, maar daar bleef het voorlopig bij. Tot 19 november 2024. Toen vloog een IJsvogel op vanaf een bruggetje en ging vervolgens vrij dichtbij in een boompje zitten langs het water. Helaas had ik toen mijn telescoop niet bij me, anders had ik leuke foto’s kunnen maken. In de week daarna zag ik dezelfde IJsvogel verschillende keren, maar vaak vloog deze op door recreanten en loslopende honden.
Op de vrijdagochtend van 29 november zat alles mee. Het was een rustige zonnige ochtend en er liep bijna niemand door het park. Ik zag meteen de blauwe flits langsvliegen. Hier bleef het gelukkig niet bij. De vogel ging in alle rust zitten op een overhangende tak boven het water, precies zoals afgebeeld in boeken, op websites, tekeningen en schilderijen. Ruim 20 minuten bleef de vogel op zijn tak zitten, ging vissen, ving regelmatig iets, soms een beetje poetsend. Ook zat de vogel enkele minuten doodstil, alsof hij verstijfde, dan deed het wat denken aan een opgezette IJsvogel in een museum of bezoekerscentrum.
Ergens blijft het een mysterieuze vogel, ondanks de felle kleuren toch zo onopvallend kunnen zijn. Ik had dit keer uiteraard de telescoop mee, dus ik stond oog in oog met één van de mooiste vogels van Nederland. Veel mooier krijg je ze bijna niet. Dit was een lot uit de loterij, want het komt niet vaak voor dat je een IJsvogel zo dichtbij en zo lang kunt bekijken. Het was één van mijn mooiste IJsvogel-observaties. En het deed denken aan de stadse IJsvogels in Groningen, want ook deze vogel was beduidend minder schuw. Het leek erop dat hij (het betrof een mannetje) toch ietwat gewend was geraakt aan de wandelaars in het park. De vogel was vrij honkvast en voelde zich thuis in het sfeervolle en bosrijke Beetsterzwaag. Helaas bleef het na deze waarneming stil, maar de gedachte dat ik ieder moment dat ik door het park loop meer dan een blauwe flits kan zien geeft al een prettig gevoel.
NATUURVERSLAVING 