Intro
Op 13 en 14 september ging ik voor de 2e keer in korte tijd naar Zuid-Limburg, samen met Siska. Zuid-Limburg blijft trekken met haar heuvels, mergelgroeves, kalkgraslanden en on-Nederlands karakter, en ieder tripje naar dit zuidelijkste stukje Nederland staat garant voor leuke en zeldzame soorten. Dit keer had ik een verlanglijstje met zeldzame sprinkhanen en planten die ik graag zou willen zien. Of in het geval van sprinkhanen, vooral horen. Verder hoopten we nog op leuke aantallen vlinders en dat de oehoe zich zou laten zien in de Encigroeve. De vorige keer liet deze imposante uil het afweten.
Enkele soorten, zoals rosse sprinkhaan en lichtgroene sabelsprinkhaan, zijn enkel in Zuid-Limburg aan te treffen voor wat betreft Nederland. Qua planten stonden vooral Duitse gentiaan en echte gamander hoog op het verlanglijstje. Beide soorten zijn zeer zeldzaam en alleen te vinden in enkele kalkgraslanden. De Duitse gentiaan is een soort die in september-oktober bloeit en dus nu te vinden is, een laatbloeier zou je kunnen zeggen.
13 september 2023 – Dag 1
Na een voorspoedige rit arriveren we rond 14:00 in Maastricht, op de Sint-Pietersberg. Het is vandaag bewolkt weer met nu en dan een buitje, wat ons heeft doen besluiten de volgende dag (14 sept) ons te focussen op de sprinkhanen. Sprinkhanen zijn vooral actief met wat warmer en zonniger weersomstandigheden. We lopen naar boven, richting het uitzichtpunt ‘Kiekoet oehoevallei’, vanwaar de oehoe vaak het beste te zien is. Onderweg hier naartoe al wat leuke planten zoals kleine pimpernel, wilde marjolein en grote tijm. Bij het uitzichtpunt stel ik mijn telescoop op en begin met het scannen van de rotswanden. Terwijl ik dit doe moet ik even terugdenken aan de rotskruiper die hier in november/december 2010 verbleef.
Waar het de vorige keer ondanks intensief zoeken niet lukte een oehoe te vinden, lukt het dit keer vrij snel. Op 1 van de rotswanden, op vrij grote afstand en goed verstopt tussen enkele bomen, zit een vogel rustig te poetsen, af en toe de kop heen en weer bewegend. Voor Siska nog een nieuwe soort. Zelf zag ik de soort hier in 2010 voor het eerst. In maart dit jaar zag ik de soort van dichterbij, bij Winterswijk in de steengroeve. Terwijl ik mijn telescoop inklap vliegt er een mooie boomvalk over ons heen.
We vervolgen onze weg richting de wandelroute die door de Encigroeve loopt. Als we de trap afdalen hoor ik rechts van ons een boomkrekel zingen, ook een vrij zeldzame soort. Eenmaal in de groeve komen we een leuk scala aan vlinders tegen, waaronder 2 argusvlinders (schaars vandaag de dag), icarusblauwtjes, bruin zandoogje (aan de late kant) en een nachtvlindertje dat zijn naam eer aan doet, een prachtmot. Qua vogels is het ook nog best leuk met een ijsvogel, dodaars, tafeleenden, groene spechten en een paartje zwarte roodstaart. Een plaatselijke torenvalk is niet gediend van de aanwezigheid van een sperwer in zijn territorium.
Dan valt me iets op aan vele exemplaren van slangenkruid, een plantensoort die vrij algemeen voorkomt in de groeve. Veel planten lijken te zijn ingepakt door groene, stekelige bolletjes. Het blijkt te gaan om een plantparasiet die specifiek slangenkruid als waardplant heeft. De parasiet lijkt alleen een wetenschappelijke naam te hebben, Aceria echii. Op een website over plantparasieten heeft het ook een Nederlandse naam, slangenkruidmijt. Het gaat dus om een gal, een woekering van een plant die ontstaat door de parasiet, die de plant (in dit geval slangenkruid) als voedsel en behuizing gebruikt. Interessante waarneming en leuk om zoiets zelf te ontdekken. Ik was al een beetje begonnen me nader te verdiepen in gallen.
Weer een stukje verderop gaan we op zoek naar bruinrode wespenorchis. Deze soort bloeit allang niet meer, maar zou vegetatief nog wel te vinden moeten zijn op de plek waar ik de soort eerder aantrof. En inderdaad, we weten 7 uitgebloeide exemplaren te vinden van deze fraaie zeldzame soort.
Na een geslaagde wandeltocht door de Encigroeve en over de Sint-Pietersberg, gaan we naar het stayokay hotel in Maastricht waar we de nacht zullen doorbrengen. Nadat we zijn ingecheckt en onze bagage hebben gedropt, gaan we de sfeervolle binnenstad in om een hapje te eten. Na het eten maken we nog een mooie wandeling door het oudere gedeelte van de stad, met vele mooie oude gebouwen, monumenten en muren. Op de muren gaan we met zaklamp nog op zoek naar muurflora, met succes. Het zeldzame stengelomvattend havikskruid is niet te missen en komt plaatselijk algemeen voor. De soort wordt afgewisseld met het kleinere, maar toch ook wel dominante muurvaren, gele helmbloem, muurleeuwenbek en zeer plaatselijk het sierlijke steenbreekvaren.
14 september 2023 – Dag 2
Na een goed ontbijt en een paar koppen koffie zijn we om 09:00 weer onderweg. We zullen vandaag de omgeving van Valkenburg aandoen. Onze eerste stop is het bij het pittoreske Schin op Geul, waar de enige populatie rosse sprinkhaan van Nederland leeft. De soort kom hier voor in een kruidenrijke berm langs het spoor. Uiteindelijk horen we zeker 5 verschillende exemplaren zingen, maar de soort zien en op de gevoelige plaat vastleggen lukt ons niet. De vlinders beginnen inmiddels ook actief te worden. Bont zandoogjes, gehakkelde aurelia’s, atalanta’s en vele klein koolwitjes.
Via een tunnel onder het spoor door lopen we de heuvelachtige graslanden van Walem in. Hier staan nog veel plantensoorten in bloei, waaronder luzerne, beemdkroon, borstelkrans en klavers, waar vervolgens weer veel vlinders op af komen. We zien fantastische aantallen gele- en oranje luzernevlinders en icarusblauwtjes. Ook de dagpauwogen en atalanta’s vliegen ons om de oren.
Na weer een prachtige wandeling met veel moois, vereren we een heuvelachtig stukje kalkgrasland met een bezoekje. In de kalkgraslanden van Zuid-Limburg ben je als florist of insectenliefhebber gemakkelijk een paar uurtjes zoet. We zien al snel een aantal plantensoorten die opvallend in bloei staan: grasklokje, kleine bevernel, kattendoorn en ook hier veel borstelkrans. Ook het uitgebloeide driedistel springt erg in het oog. Tot grote vreugde vinden we ook een exemplaar van de zeer zeldzame echte gamander. We liepen er bijna aan voorbij. Verderop zingt een lichtgroene sabelsprinkhaan en een boomkrekel. Later zien we een boomkrekel erg fraai zitten in de vegetatie.
Ook hier indrukwekkende aantallen luzernevlinders, zowel gele als oranje luzernevlinder vliegen rond. Zo zie je nooit een luzernevlinder, zo zie je er tientallen op een dag. Siska ziet een kleine vuurvlinder en even later zelfs een sleedoornpage, al deels afgevlogen. Siska is duidelijk scherper op vlinders dan ik, want ze ontdekt ook nog een streepblokspanner en een kantstipspanner, 2 zeldzame nachtvlinders. Ik zoek ondertussen driftig door naar Duitse gentiaan. Ergens zou de soort moeten staan, maar waar precies is me niet bekend. Ik ga zoveel mogelijk af op de standplaatsfactoren van de soort in de hoop iets te vinden.
De Duitse gentiaan lijkt onvindbaar, we hebben al een groot deel van het gebied afgezocht. Echter, de ontdekking van een bloeiende gewone vleugeltjesbloem geeft nieuwe hoop. Net als bij de echte gamander ook van deze zeldzame soort slechts 1 exemplaar, het lijkt haast symbolisch. Alsof dit enkele plantje wil zeggen: “geef niet op, zoek nog even verder”. Als ik 1 zo’n klein en toch wel onopvallend plantje kan vinden, zou Duitse gentiaan toch ook moeten lukken?
Na honderden paarsbloeiende, enigszins gelijkende grasklokjes, is het dan eindelijk raak. Ik zie een Duitse gentiaan staan. Aanvankelijk ook bij deze soort slechts 1 exemplaar, maar verderop staan er nog 2 in de bloei van hun leven. 3 Duitse gentianen, het lijkt weinig, maar het voelt gek genoeg als veel. Na uren zoeken dan eindelijk deze prachtige soort gevonden. Deze zeldzaamheid dankt haar naam aan het feit dat ze vooral in Duitsland voorkomt. Verder is de soort te vinden in o.a. Zwitserland, Oostenrijk, delen van Frankrijk, Italië en plaatselijk België.
Na deze prachtige vondst lopen we nog een stukje door het gebied en genieten nog even van de vele vlinders. Siska ontdekt nog een fraaie kleine parelmoervlinder. Zoals meestal bij deze soort, is ook dit exemplaar erg vliegerig en laat zich lastig fotograferen. Gelukkig krijgen we een erg mooie compensatie. Een gele luzernevlinder komt naar ons toe gevlogen en gaat in alle rust nectar drinken van een bloeiende distel. Nog nooit zag ik deze soort zo mooi, en vastleggen was me ook nog nooit gelukt bij deze trekvlinder. Wat een verassend leuke afsluiter van 2 fantastische dagen in het zuiden des lands!
NATUURVERSLAVING 